Kamień z Rosetty

Kamień z Rosetty jest jednym z najważniejszych zabytków w Muzeum Brytyjskim, zawiera bowiem klucz do zrozumienia egipskich hieroglifów - pisma składającego się z małych obrazków, które pierwotnie używano w starożytnym Egipcie w celach religijnych. Pismo hieroglificzne wymarło w Egipcie w IV wieku n.e. Z czasem wiedza na temat odczytywania hieroglifów przepadła, a dopiero odkrycie Kamienia z Rosetty w 1799 umożliwiło ponowne ich odszyfrowanie.

Kamień z Rosetty to czarny blok skały zwanej granodiorytem. To część większej steli z inskrypcją, wysokiej na jakieś dwa metry. Górna część kamienia złamała się pod kątem - wzdłuż linii różowego granitu, którego krystaliczna struktura migocze lekko w świetle. Tył Kamienia jest szorstki od narzędzi nadających mu kształt, ale fasada jest gładka i wypełniona tekstem, zapisanym trzeba odrębnymi rodzajami pisma.

Trzy inskrypcje to trzy tłumaczenia jednego dekretu rady kapłańskiej, który ogłaszał oddawanie czci trzynastoletniemu Ptolemeuszowi V w pierwszą rocznicę jego koronacji. Dekret wyryto na steli trzykrotnie, pismem hieroglificznym (odpowiednim dla dekretu kapłańskiego), demotycznym (powszechnym pismem zwykłych egipcjan) i w grece (który był językiem administracji). Nie sposób przecenić, jak ważne to odkrycie było dla egiptlogii. Na początu XIX wieku uczeni zdołali na podstawie greckiego napisu odszyfrować pozostałe.

W poprzednich latach, rodzina Ptolemeuszy straciła panowanie nad pewnymi częściami kraju. Ich armiom zabrało nieco czasu położenie kresu rebeliom w Delcie, a obszary południowego Górnego Egiptu, konkretnie Teby, wciąż trwały w buncie przeciw rządowi.

Przed okresem ptolemaiskim (czyli przed mniej więcej 332 rokiem p.n.e.), dekrety pismem hieroglificznym spisywał zwykle król. Fakt, że kapłani, jedyni ludzie wciąż umiejący posługiwać się hieroglifami, wydawali takie dekrety, świadczy o ogromnych zmianach, jakie nastąpiły od czasów faraonów. Lista darów i przywilejów zapewnionych świątyniom przez króla jest wskazówką na sposób, w jaki rząd zapewniał sobie poparcie kapłaństwa.

Zaraz na początku V wieku n.e., gdy hieroglify wyszły z użytku, przepadła też wiedza o tym, jak je odczytywać i pisać. We wczesnych latach XIX wieku, jakieś 1400 lat później, uczeni odszyfrowali ich znaczenie, używając jako klucza znanej im greki.

Thomas Young, angielski fizyk, jako pierwszy wskazał, że niektóre hieroglify zawierają zapis brzmienia imienia króla, czyli Ptolemeusza. Francuski uczony Jean-François Champollion uświadomił sobie następnie, że hieroglify były zapisem dźwięków w języku egipskim, co położyło fundament pod naszą wiedzę o języku i kulturze starożytnego Egiptu.

Kamień z Rosetty odkryli żołnierze Napoleona w 1799 roku, gdy kopali fundamenty pod przybudówkę do fortu niedaleko el-Raszid (Rosetty). Po porażce Napoleona kamień stał się własnością Brytanii na podstawie Traktatu Aleksandryjskiego z 1801 roku, a z nim inne zabytki znalezione przez Francuzów.

Kamień z Rosetty jest wystawiony w Muzeum Brytyjskim od 1802 roku, z jedną tylko przerwą. Pod koniec I Wojny Światowej, w 1917 roku, władze Muzeum obawiały się ciężkiego bombardowania Londynu i przeniosły go, wraz z innymi przenośnymi 'ważnymi' przedmiotami, w bardziej bezpieczne miejsce. Kamień z Rosetty spędził następne dwa lata na stacji Kolei Pocztowej w Holborn, jakieś 25 metrów pod powierzchnią ziemi.

[Rok 9, Ksandikos, dzień 4], który odpowiada egipskiemu miesiącowi, drugiemu miesiącowi Peret, dzień 18, króla "Młodego, który objawił się jako król w miejsce swego ojca", Pana Uadżet, "którego potęga jest wielka, który osadził Egipt, sprawiając, że się bogaci, którego serce jest życzliwe wobec bogów..."

A.K. Bowman, Egipt po faraonach: od 332 r. p.n.e. do 642 r. n.e. (Egypt after the Pharaohs: 332 BC - AD 642); Od Aleksandra do arabskiego podboju (Berkeley, University of California Press, 1996).

C.A.R. Andrews, The Rosetta Stone (London, The British Museum Press, 1982).

C.A.R. Andrews and S. Quirke, The Rosetta Stone: facsimile drawing (London, The British Museum Press, 1988).

D.J. Thompson, "Literacy and Power in Ptolemaic Egypt," Literacy and Power in the Ancient World(Cambridge, Cambridge University Press, 1994), pp. 67–83.

D.J. Thompson, The Ptolemies and Egypt in Andrew Erkine (ed.), A Companion to the Hellenistic World (Oxford, Wiley-Blackwell, 2003), pp. 105–20.

G.A. Hölbl, History of the Ptolemaic Empire (London, Routledge, 2000).

R. Parkinson, The Rosetta Stone (London, British Museum Press, 2005).

R. Parkinson, Cracking codes: the Rosetta Stone and decipherment (London, The British Museum Press, 1999).

R.S. Simpson, Demotic grammar in the Ptolemaic Sacerdotal Decrees(Oxford, Griffith Institute, Ashmolean Museum, 1996).

© Rada Powiernicza Muzeum Brytyjskiego