If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Obieg azotu w przyrodzie

Kluczowa rola mikroorganizmów w wiązaniu azotu. Jak nadmierne stosowanie nawozów zawierających azot może powodować kwitnienia glonów.

Kluczowe informacje

  • Azot ma kluczowe znaczenie dla organizmów żywych. Atomy azotu znajdują się we wszystkich białkach i DNA.
  • Azot występuje w atmosferze jako gaz, N2. W przypadku wiązania azotu cząsteczkowego bakterie przekształcają N2 w amoniak, formę azotu wykorzystywaną przez rośliny. Kiedy zwierzęta jedzą rośliny, uzyskują związki azotu w formie, którą są w stanie wykorzystać.
  • Azot jest czynnikiem ograniczającym zarówno w naturze, jak i rolnictwie. Jest to składnik odżywczy, który jest dostępny w najmniejszej ilości, i który ogranicza wzrost organizmów.
  • Gdy nawozy zawierające azot i fosfor są odprowadzane do jezior i rzek, mogą powodować zakwity glonów - nazywa się to eutrofizacją.

Wprowadzenie

Azot jest wszędzie! W rzeczywistości gaz N2 stanowi około 78% objętościowych ziemskiej atmosfery, znacznie przewyższając O2, o którym często myślimy jako o „powietrzu”.1
Ale posiadanie azotu wszędzie dookoła siebie, a możliwość jego wykorzystania to dwie różne rzeczy. Twoje ciało oraz ciała innych roślin i zwierząt nie mają dobrego sposobu na przekształcenie N2 w użyteczną formę. My zwierzęta - i nasi roślinni rodacy - po prostu nie mamy odpowiednich enzymów do wychwytywania lub wiązania azotu atmosferycznego.
Mimo to, twój DNA i białka zawierają sporo azotu. Skąd pochodzi ten azot? W świecie przyrody pochodzi od bakterii!

Bakterie odgrywają kluczową rolę w obiegu azotu w przyrodzie.

Azot przenika do świata żywego za pośrednictwem bakterii i innych jednokomórkowych prokariotów, które przekształcają azot atmosferyczny —N2— w formy mogące zostać wykorzystane przez inne organizmy żywe w procesie zwanym wiązaniem azotu cząsteczkowego. Niektóre gatunki bakterii wiążących azot żyją w glebie lub w wodzie, podczas gdy inne są pożytecznymi symbiontami, które żyją wewnątrz roślin.
Mikroorganizmy wiążące azot wychwytują azot atmosferyczny, przekształcając go w amoniak—NH3—który może być pobierany przez rośliny i wykorzystywany do tworzenia cząsteczek organicznych. Cząsteczki zawierające azot są przekazywane zwierzętom w momencie, gdy zjedzą rośliny. Cząsteczki te mogą zostać włączone do organizmu zwierzęcia lub rozłożone i wydalone jako odpady, takie jak mocznik znajdujący się w moczu.
Prokariota odgrywają kilka ról w cyklu azotowym. Bakterie wiążące azot w glebie i korzeniach niektórych roślin przekształcają azot atmosferyczny w amoniak. Bakterie nitryfikacyjne przekształcają amoniak w azotyny lub azotany. Amoniak, azotyny i azotany mogą być wchłaniane przez rośliny. Bakterie denitryfikacyjne przekształcają azotany z powrotem w azot gazowy.
Źródło obrazu: zmodyfikowany na podstawie Nitrogen cycle autor Johann Dréo (CC BY-SA 3.0); zmodyfikowany obraz podlega licencji CC BY-SA 3.0
Azot nie pozostaje na zawsze w organizmach żywych. Jest przekształcany przez bakterie z azotu organicznego z powrotem w gaz N2. Proces ten często obejmuje kilka etapów w ekosystemach lądowych. Związki azotu z martwych organizmów lub odpadów są przekształcane przez bakterie w amoniak—NH3—a amoniak jest przekształcany w azotyny i azotany. W końcu azotany są przekształcane w gaz N2 przez prokarioty denitryfikujące.

Obieg azotu w ekosystemach wodnych

Do tej pory skupialiśmy się na naturalnym obiegu azotu, jaki zachodzi w ekosystemach lądowych. Jednak podobne etapy zachodzą w obiegu azotu w ekosystemach wodnych. Tam procesy amonifikacji, nitryfikacji i denitryfikacji przeprowadzane są przez bakterie morskie i archeony.
Ilustracja przedstawia obieg azotu w przyrodzie. Azot z atmosfery jest wiązany w azot organiczny przez bakterie wiążące azot. Ten organiczny azot przenika do lądowych sieci pokarmowych. Opuszcza sieci pokarmowe jako odpady azotowe w glebie. Amonifikacja tych odpadów azotowych przez bakterie i grzyby w glebie przekształca azot organiczny w jon amonowy - NH4 plus. Amoniak jest przekształcany w azotyn - NO2 minus, a następnie w azotan - NO3 minus - przez bakterie nitryfikacyjne. Bakterie denitryfikacyjne przekształcają azotan z powrotem w azot gazowy, który ponownie wchodzi do atmosfery. Azot pochodzący ze spływów i nawozów trafia do oceanu, gdzie trafia do morskich sieci pokarmowych. Część azotu organicznego opada na dno oceanu w postaci osadu. Część azotu organicznego w oceanie jest przekształcana w jony azotynowe i azotanowe, które następnie przekształcane są w azot gazowy w procesie analogicznym do tego, który zachodzi na lądzie.
Źródło obrazu: Biogeochemical cycles: Figure 4 autor OpenStax College, Biology, CC BY 4.0. Modyfikacja obrazu autorstwa John M. Evans oraz Howard Perlman, USGS
Niektóre związki zawierające azot opadają na dno oceanu jako osad. Przez długi czas osady ulegają kompresji i tworzą skały osadowe. Ostatecznie wypiętrzenie geologiczne może przesunąć skałę osadową na ląd. W przeszłości naukowcy nie sądzili, że ta bogata w azot skała osadowa jest ważnym źródłem azotu dla ekosystemów lądowych. Jednak nowe badania sugerują, że może to być całkiem ważne - azot jest uwalniany do roślin stopniowo, gdy skała wietrzeje.2

Azot jako czynnik ograniczający

W naturalnych ekosystemach wiele procesów, takich jak produkcja pierwotna i rozkład, jest ograniczonych dostępnymi zasobami azotu. Innymi słowy, azot jest często czynnikiem ograniczającym, czyli składnikiem odżywczym, którego zasoby są najmniejsze, a tym samym ograniczają wzrost organizmów lub populacji.
Skąd wiemy, że składnik odżywczy jest czynnikiem ograniczającym? Często jest to testowane w następujący sposób:3
  • Gdy składnik odżywczy jest czynnikiem ograniczającym, dodanie jego większej ilości przyspieszy wzrost - np. spowoduje, że rośliny urosną większe, niż gdyby nic nie zostało dodane.
  • Jeśli zamiast tego dodany zostanie składnik odżywczy, który nie jest czynnikiem ograniczającym, nie przyniesie to efektu - np. rośliny będą rosły do tej samej wysokości, niezależnie od tego, czy składnik odżywczy jest obecny, czy nie.
Na przykład, jeśli dodamy azot do połowy roślin fasoli w ogrodzie i stwierdzimy, że rosną one wyższe niż rośliny bez dodatku azotu, sugerowałoby to, że azot był czynnikiem ograniczającym. Jeśli natomiast nie zauważyliśmy różnicy we wzroście roślin w naszym eksperymencie, sugerowałoby to, że inny składnik odżywczy musi być czynnikiem ograniczającym.
Azot i fosfor to dwa najczęściej występujące czynniki ograniczające zarówno w naturalnych ekosystemach, jak i w rolnictwie. Dlatego jeśli spojrzysz na worek z nawozem, zauważysz, że zawiera dużo azotu i fosforu.

Działalność człowieka wpływa na obieg azotu w przyrodzie.

My, ludzie, możemy nie być w stanie biologicznie związać azotu, ale z pewnością możemy zrobić to metodami przemysłowymi! Około 450 milionów ton związanego azotu jest wytwarzanych każdego roku metodą chemiczną zwaną procesem Habera-Boscha, w którym N2 reaguje z wodorem—H2— w wysokich temperaturach.4 Większość związanego azotu jest wykorzystywana do produkcji nawozów, których używamy na naszych trawnikach, ogrodach i polach uprawnych.
Ogólnie rzecz biorąc, działalność człowieka uwalnia azot do środowiska na dwa główne sposoby: spalanie paliw kopalnych oraz stosowanie w rolnictwie nawozów zawierających azot. Oba procesy powodują wzrost poziomu związków zawierających azot w atmosferze. Wysokie poziomy azotu atmosferycznego - innego niż N2- są związane ze szkodliwymi skutkami, takimi jak powstawanie kwaśnych deszczy - kwas azotowy, HNO3 - i wkładu w efekt cieplarniany - tlenek diazotu, N2O.
Ponadto, gdy w rolnictwie stosuje się nawozy sztuczne zawierające azot i fosfor, nadmiar nawozu może dostać się do jezior, strumieni i rzek poprzez spływy powierzchniowe. Głównym skutkiem spływu nawozów jest eutrofizacja wód słonych i słodkich. W tym procesie napływ składników odżywczych powoduje przerost lub „rozkwit” glonów lub innych mikroorganizmów. Bez napływu składników odżywczych ich wzrost był ograniczony dostępnością azotu lub fosforu.
Eutrofizacja może zmniejszyć dostępność tlenu w wodzie podczas nocy, ponieważ algi oraz mikroorganizmy, które się nimi żywią, zużywają duże ilości tlenu podczas oddychania komórkowego. Może to przyczynić się do śmierci innych organizmów żyjących w dotkniętych ekosystemach, takich jak ryby i krewetki, oraz doprowadzić do powstania obszarów o niskiej zawartości tlenu i zredukowanej ilości gatunków organizmów żywych, zwanych martwymi strefami.5

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.