Główna zawartość

Zdrowie i medycyna

Kurs: Zdrowie i medycyna > Rozdział 3

Lekcja 5: Niewydolność serca

Ogólne informacje o niewydolności serca

Czym jest niewydolność serca?

Elizabeth Taylor (aktorka), Jim Morrison (scenarzysta, poeta, autor tekstów piosenek), River Phoenix (aktor, działacz społeczny), Isaac Asimov (naukowiec, historyk, pisarz), Borys Jelcyn (polityk), Andre the Giant (wrestler, aktor)... lista jest bardzo długa. Nie tylko te, ale i miliony innych osób, zmarły z powodu niewydolności serca. Choroba ta polega na niezdolności mięśnia sercowego do efektywnego pompowania krwi, a tym samym braku pokrywania zapotrzebowania tkanek na tlen. Określa się ją czasem również jako zastoinową niewydolność serca, ponieważ jej najbardziej charakterystycznym objawem jest zastój płynu nad płucami i/lub w tkankach obwodowych (obrzęki).

Jak działa serce?

Serce jest narządem mięśniowym, którego zadaniem jest pompowanie krwi w układzie krwionośnym (składającym się z serca, tętnic, naczyń włosowatych i żył) do wszystkich zakątków organizmu. Zbudowane jest z czterech jam. Dwóch górnych, zwanych przedsionkami, oraz dwóch dolnych, zwanych komorami, podzielonych na prawą i lewą stronę przegrodami międzyprzedsionkową i międzykomorową. Przedsionki odbierają krew napływającą do serca i kierują ją do komór, które pompują ją dalej. Prawa komora do płuc, a lewa komora do tkanek i narządów obwodowych. Mięśniówka lewej komory serca jest znacznie grubsza niż mięśniówka prawej komory, ponieważ wtłoczenie krwi do płuc wymaga mniejszej siły niż do całej reszty organizmu.

Krew przepływa przez jamy serca w określonej kolejności. Prawa komora pompuje krew do płuc, gdzie zostaje ona natlenowana, po czym powraca do serca poprzez lewy przedsionek. Z lewego przedsionka, krew przepływa do lewej komory, skąd trafia do tkanek obwodowych, gdzie oddaje tlen i znów powraca do serca, tym razem poprzez prawy przedsionek. Jednokierunkowy przepływ krwi zapewniany jest przez zastawki serca. Zastawki zbudowane są z płatków, które otwierają się, gdy krew przepływa z jamy do jamy, a następnie zamykają, zapobiegając jej cofaniu się. Zamknięcie zastawek przedsionkowo-komorowych oraz półksiężycowatych generuje tony serca – dźwięki możliwe do wysłuchania za pomocą stetoskopu. Przepływ krwi przez serce możemy podzielić na dwie fazy: rozkurczu, kiedy mięśniówka komór jest w spoczynku i krew napływa z przedsionków do komór oraz skurczu, kiedy dochodzi do skurczu komór i krew wyrzucana jest do aorty oraz pnia płucnego. Obie te fazy składają się na jeden cykl pracy serca, czyli jedno uderzenie.

Lekarze oceniają funkcję serca przy pomocy kilku parametrów. Są to rzut serca (pojemność minutowa), czyli objętość krwi pompowana przez serce w czasie jednej minuty, objętość wyrzutowa, czyli objętość krwi wyrzucana przez lewą komorę w czasie jednego skurczu oraz frakcja wyrzutowa, czyli odsetek objętości krwi, jaka zostaje wyrzucona z komór podczas skurczów. U osoby dorosłej, prawidłowy rzut serca wynosi od 4 do 8 l/min, prawidłowa objętość wyrzutowa od 55 do 100 ml, a prawidłowa frakcja wyrzutowa od 55 do 70%.

Na czym polega niewydolność serca?

Każda choroba uszkadzająca serce i ograniczająca jego zdolność do pompowania krwi może prowadzić do jego niewydolności. Do najczęstszych z nich należą zawał serca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa oraz infekcje. W początkowym okresie, zmniejszenie rzutu powodowane chorobą kompensowane jest poprzez zwiększenie masy mięśniowej, powiększenie komór oraz przyspieszenie akcji serca. Zmiany pojawiają się również w innych częściach układu krwionośnego. Naczynia krwionośne zwężają się, by podnieść ciśnienie tętnicze, a krew jest przesuwana z mniej istotnych narządów, takich jak nerki, do narządów bardziej istotnych. Z biegiem czasu, przeciążenie doprowadza do przebudowy mięśnia sercowego (określanego jako remodeling), polegającego na jego usztywnieniu i pogłębieniu niewydolności. Gdy serce nie jest już w stanie pokryć zapotrzebowania tkanek na krew i tlen, pojawiają się charakterystyczne objawy.

Niewydolność może objąć lewą, prawą lub obie strony mięśnia sercowego. Lewa komora serca jest silniejsza niż prawa, a jednak niewydolność lewokomorowa zdarza się częściej. Może także doprowadzać z czasem do rozwoju niewydolności prawokomorowej.

Lewokomorowa niewydolność serca: Wyróżniamy dwa rodzaje lewokomorowej niewydolności serca, skurczową oraz rozkurczową. Skurczowa niewydolność serca polega na nieefektywnych skurczach lewej komory, skutkujących zmniejszeniem frakcji wyrzutowej, czyli mniejszą objętością krwi pompowanej w czasie pojedynczego skurczu, a z czasem również powiększeniem komory. Rozkurczowa niewydolność serca oznacza niezdolność do prawidłowego rozkurczu z powodu usztywnienia mięśniówki serca. W rezultacie, do lewej komory nie napływa odpowiednia ilość krwi i choć frakcja wyrzutowa zazwyczaj pozostaje w granicach normy, zmniejszeniu ulega objętość wyrzutowa. Niezależnie od typu, lewokomorowa niewydolność serca uniemożliwia pokrycie zapotrzebowania organizmu na tlen, a zwiększone ciśnienie w obrębie lewej komory prowadzi do zastoju krwi w naczyniach płucnych i w efekcie do obrzęku płuc.

Prawokomorowa niewydolność serca: Najczęściej jest skutkiem niewydolności lewokomorowej. Powoduje ona wzrost ciśnienia po prawej stronie serca, który z czasem doprowadza do jej osłabienia i uszkodzenia, a przez to ograniczenia funkcji skurczowej. W efekcie dochodzi do zastoju w krążeniu dużym, objawiające się obrzękami kończyn (zwłaszcza dolnych, kostek i stóp), narządów jamy brzusznej oraz wątroby.

Zmniejszenie rzutu serca wywiera wpływ na różne tkanki i narządy:

Przyspieszenie akcji serca. Efekt działania układu współczulnego, czyli części autonomicznego układu nerwowego odpowiedzialnej za zwiększanie częstości rytmu serca, zwężanie naczyń krwionośnych oraz podnoszenie ciśnienia krwi. Przyspieszenie pracy serca pozwala na wzrost rzutu, ale wiąże się też z większym zapotrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen. Skutkiem tego może być pogłębienie choroby niedokrwiennej serca i przerostu, a także pojawienie się zaburzeń rytmu.
Podwyższenie ciśnienia tętniczego. Skutek wzrostu aktywności układu współczulnego (zwiększa wydatek energetyczny serca).
Zwiększenie objętości krwi i ciśnienia. Aktywność układu współczulnego powoduje wydzielanie hormonu antydiuterycznego, który nasila retencję płynów przez nerki.
Retencja sodu i wody przez nerki. Zmniejszenie przepływu nerkowego pobudza wydzielanie aldosteronu, czyli hormonu odpowiedzialnego za wchłanianie zwrotne sodu (Nastart superscript, plus, end superscript) w nerkach oraz regulację równowagi wodno-elektrolitowej organizmu.
Przebudowa lewej komory. Skutek długotrwałego działania wysokich stężeń hormonów, takich jak katecholaminy, renina, angiotensyna i aldosteron.
Zmniejszenie siły mięśniowej. Mniejszy przepływ krwi przez mięśnie szkieletowe doprowadza do ich atrofii.
Zaburzenia funkcji wątroby. Zastój krwi w obrębie jamy brzusznej doprowadza do powiększenia i zaburzeń funkcji wątroby, objawiających się między innymi żółtaczką.

Objawy niewydolności serca

Niewydolność serca jest raczej zespołem objawów niż konkretną jednostką chorobową. Jej obraz kliniczny zależy w dużej mierze od tego, jakie choroby podstawowe ma dana osoba i jak wpływają one na funkcjonowanie serca. Najczęstsze z nich to duszność (zwłaszcza wysiłkowa i w pozycji leżącej), zmęczenie, osłabienie oraz obrzęki podudzi, kostek i stóp. Nie są one jednak objawami wyłącznie niewydolności serca, mogą pojawiać się także w przebiegu innych chorób układu krążenia i oddechowego, takich jak zaburzenia rytmu serca, czy zatorowość płucna. Zestaw objawów obecny u danej osoby zależy również od tego, która strona serca nie funkcjonuje prawidłowo.

Lewokomorowa niewydolność serca wiąże się ze zmniejszeniem pojemności minutowej, a tym samym ograniczeniem perfuzji tkanek i narządów, jednak pierwsze objawy są zazwyczaj skutkiem zastoju i zaburzeń wymiany gazowej w płucach. Najczęściej pojawiają się duszność, przyspieszony oddech, orthopnoe (duszność pojawiająca się w pozycji leżącej), duszność napadowa nocna (napady ciężkiej duszności i kaszlu pojawiająca się w nocy) oraz zjawiska osłuchowe nad polami płucnymi (trzeszczenia). Ograniczenie dostarczania tlenu do tkanek może także powodować ogólne zmęczenie, a przerost mięśnia sercowego, wysokie ciśnienie w jamach serca i zaburzenia funkcji zastawek często dają objawy osłuchowe w postaci szmerów. W poważniejszych przypadkach niewydolności serca pojawiają się również inne objawy niedotlenienia tkanek i narządów, takie jak oziębienie i potliwość rąk i stóp, sinica (niebieskawe zabarwienie skóry i błon śluzowych), osłabienie, zawroty głowy oraz omdlenia.

Prawokomorowa niewydolność serca odpowiada tylko za jeden na około 20 wszystkich przypadków niewydolności serca i często towarzyszy niewydolności lewokomorowej. Większość jej objawów jest skutkiem retencji płynów w tkankach i narządach. Zastój krwi w naczyniach włosowatych powoduje przeciek płynu do tkanki podskórnej, który objawia się obrzękami obwodowymi w najniżej położonych miejscach organizmu (przez działanie grawitacji). U pacjentów chodzących lokalizują się one wokół kostek i stóp, natomiast u pacjentów leżących w okolicy krzyżowej. Obrzęki obwodowe wiążą się także z nykturią, czyli potrzebą oddawania moczu w nocy. Dzieje się tak dlatego, że płyn, który w ciągu dnia spływa w okolice kostek, w nocy przemieszcza się z powrotem do krwi, z którą trafia do nerek i stymuluje produkcję moczu. W bardziej poważnych przypadkach prawokomorowej niewydolności serca, płyn zbiera się również w obrębie jamy brzusznej (wodobrzusze) oraz wątroby i powoduje jej powiększenie.

Przyczyny niewydolności serca

Do niewydolności serca może prowadzić wiele różnych schorzeń. Najczęściej pojawia się ona po zawale serca, będącego skutkiem zatkania jednej lub kilku tętnic wieńcowych (tętnic zaopatrujących mięsień sercowy w krew i tlen). Zablokowane naczynia wieńcowe nie są w stanie pokryć zapotrzebowania serca na tlen, co prowadzi do trwałych uszkodzeń i może stać się przyczyną niewydolności. Drugą spośród jej najczęstszych przyczyn jest nadciśnienie tętnicze, a dalej takie zaburzenia jak wady zastawkowe, infekcje serca oraz płuc, nadużywanie alkoholu, cukrzyca, palenie papierosów, otyłość, wysoki poziom cholesterolu, nadczynność tarczycy, niedokrwistość oraz wrodzone wady serca.

Jakie jest ryzyko rozwinięcia niewydolności serca?

Niewydolność serca występuje bardzo często. W roku 2010, na całym świecie żyło z nią ponad 40 milionów ludzistart superscript, 1, end superscript i szacuje się, że w ciągu całego życia rozwinie ją aż jedna piąta osób.squared Zachorowalność na niewydolność serca rośnie z wiekiem, co ma związek z częstszym występowaniem choroby wieńcowej i nadciśnienia wśród osób starszych. Niewydolność serca jest ostateczną manifestacją wszystkich schorzeń naczyń wieńcowych. Ich leczenie stale się poprawia, dlatego pacjentów chorujących na niewydolność serca jest coraz więcej i niestety nadal stanowi ona poważną przyczynę niepełnosprawności i przedwczesnych zgonów. Połowa pacjentów umiera w ciągu czterech lat od rozpoznania.cubed

Jak zapobiegać niewydolności serca?

Redukcja ryzyka niewydolności serca obejmuje wiele działań, w tym kontrolę ciśnienia tętniczego, cukrzycy, poziomu cholesterolu, rzucenie palenia, zdrowe odżywianie, aktywność fizyczną, redukcję stresu oraz przyjmowanie leków pozwalających je opanować.

Diagnostyka i leczenie niewydolności serca

Diagnostyka niewydolności serca: Nie istnieje pojedynczy test, który mógłby pozwolić na rozpoznanie niewydolności serca. Diagnostykę rozpoczyna się od zebrania wywiadu, oceny czynników ryzyka oraz badania fizykalnego, ze szczególnym uwzględnieniem obecności obrzęków oraz objawów osłuchowych. Konieczne jest też przeprowadzenie badań krwi oceniających pracę nerek, wątroby i tarczycy, ponieważ mają one wpływ na funkcjonowanie serca. Dodatkowo, pacjent przechodzi serię badań obrazowych, takich jak zdjęcia RTG, tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI). Pozwalają one obejrzeć serce oraz płuca i uwidocznić ewentualny przerost mięśnia sercowego, czy zastój nad płucami oraz ułatwiają diagnostykę innych chorób, w tym tych prowadzących do niewydolności serca. Do bardzo ważnych badań należą również: elektrokardiografia (EKG), rejestrująca aktywność elektryczną serca i ewentualne zaburzenia rytmu; echokardiografia, umożliwiająca rozróżnienie skurczowej (nieprawidłowe opróżnianie komory) i rozkurczowej niewydolność serca (nieprawidłowe napełnianie komory) oraz uwidocznienie wad zastawkowych i innych nieprawidłowości; pomiar frakcji wyrzutowej (wykonywany najczęściej w trakcie echokardiografii), który mówi nam o kondycji serca i umożliwia klasyfikację pacjenta oraz ukierunkowanie terapii; testy czynnościowe na bieżni lub rowerku stacjonarnym, badające wydolność serca w trakcie wysiłku fizycznego; koronarografia i wentrykulografia, umożliwiające uwidocznienie zwężeń naczyń wieńcowych, czynność skurczową lewej komory oraz stan zastawek serca; oraz biopsja miokardium, pozwalająca na rozpoznanie niektórych przyczyn niewydolności.

Leczenie niewydolności serca: W leczeniu niewydolności serca ważne są dwa aspekty: kontrola objawów i poprawa funkcji serca, pozwalająca na zmniejszenie ilości hospitalizacji oraz przedłużenie życia. Nie da się cofnąć uszkodzeń mięśnia sercowego, ale możliwe jest spowolnienie lub zatrzymanie ich progresji, a także poprawa jakości życia pacjenta.

Pierwszym krokiem do poprawy funkcjonowania pacjenta z niewydolnością serca jest leczenie chorób leżących u jej podłoża, a więc nadciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych (w tym wysokich wartości cholesterolu) oraz innych schorzeń zaburzających pracę serca, takich jak zaburzenia rytmu, otyłość, cukrzyca, niedokrwistość i choroby tarczycy. Bardzo ważne jest również wprowadzenie zaleceń dotyczących zdrowego trybu życia, w tym redukcji stresu, prawidłowej diety, ograniczenia spożycia alkoholu, spadku masy ciała oraz rzucenia palenia.

Większość osób chorujących na niewydolność serca otrzymuje co najmniej dwa leki poprawiające czynność serca i krążenia krwi. Do najważniejszych efektów ich działania należą rozszerzenie naczyń krwionośnych, poprawa funkcji skurczowej mięśnia sercowego oraz zmniejszenie obrzęków. Najczęściej stosowane klasy leków to inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI), blokery receptora angiotensyny II (ARB, sartany), beta blokery, diuretyki, antagoniści aldosteronu, leki inotropowe i glikozydy nasercowe (digoksyna). Nierzadko pacjenci przyjmują również środki zmniejszające ból w klatce piersiowej oraz zapobiegające powstawaniu zakrzepów.

W leczeniu niewydolności serca i chorób będących jej przyczyną stosuje się również zabiegi operacyjne, w tym pomostowanie aortalno-wieńcowe, angioplastykę (poszerzenie światła naczynia krwionośnego), wszczepianie rozruszników, wymianę zastawek, transplantację serca, wszczepianie urządzeń wspomagających funkcję skurczową lewej komory oraz operacje rekonstrukcyjne, poprawiające czynność serca przez zmniejszenie jego rozmiarów.

Weź pod uwagę:

Choć organizm posiada wiele mechanizmów kompensujących zmniejszoną perfuzję tkanek w niewydolności serca, nie zawsze udaje się mu się pokryć zapotrzebowanie na tlen. Niestety, niedokrwienie niesie za sobą poważne konsekwencje, zwłaszcza dla nerek, serca i mózgu. Pacjenci chorujący na zastoinową niewydolność serca często trafiają do szpitali z powodu uszkodzenia nerek i związanego z tym nadmiaru związków azotowych we krwi. Podstawową funkcją nerek jest filtracja krwi, ale by mogły pracować prawidłowo, potrzebują tlenu i składników odżywczych, więc gdy przepływ nerkowy jest zmniejszony, nie mogą one pracować na pełnych obrotach i zmniejszają się ich możliwości filtracji. W efekcie, w krwioobiegu akumulują się związki azotowe i inne produkty przemiany materii.

[Źródło]

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Zaloguj się

Sortuj według

Na razie brak głosów w dyskusji

Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.