Główna zawartość

Kurs: Zdrowie i medycyna > Rozdział 3

Lekcja 3: Udar

Czym jest udar? - film z polskimi napisami

Nasz mózg jest bardzo złożoną strukturą, a sposób jego działania wciąż jest dla nas zagadką. Nie jest zaskoczeniem, że większość z nas nie poświęca temu organowi, zbyt dużo uwagi w ciągu dnia. Ulega to zmianie, jeśli dochodzi do udaru.

Udar jest zaburzeniem w przepływie krwi do mózgu, którego skutkiem jest śmierć komórek mózgowych. Może do niego dojść na dwa sposoby:

skrzep krwi może zablokować naczynie krwionośne w mózgu, powodując udar niedokrwienny. Jeśli skrzep rozpuści się szybko i zator jest tymczasowy, mówimy o przemijającym ataku niedokrwiennym lub mikroudarze.
naczynie krwionośne w mózgu może przeciekać lub pęknąć, powodując krwotok. Jeśli do tego dojdzie, mówimy o udarze krwotocznym.

Jak działa Twój mózg?

Większość Twojego mózgu składa się z neuronów, wyspecjalizowanych komórek nerwowych, które łączą się ze sobą tworząc sieć neuronową, wysyłającą i odbierającą wiadomości. Koordynują one wszystko, co robi nasze ciało. Jednakże, aby działały prawidłowo, Twój mózg potrzebuje stałych dostaw tlenu i substancji odżywczych, bardzo dużych dostaw. Tlen i substancje odżywcze podróżują w Twoim krwiobiegu i są dostarczane do mózgu przez dwie pary głównych tętnic - tętnice szyjne oraz tętnice kręgowe. Te główne tętnice rozchodzą się w gęsto upakowaną sieć małych naczyń krwionośnych, które pokrywają całą przestrzeń mózgu oraz torują sobie drogę przez tkankę mózgową, tak aby dotrzeć do każdej komórki.

Jak zorganizowany jest Twój mózg i co może pójść źle

Twój mózg składa się z trzech części, z pnia mózgu, móżdżka i kresomózgowia. Różne obszary mózgu odpowiadają za różne funkcje i czynności:

Pień mózgu: łączy Twój mózg z kręgosłupem i kontroluje wiele podstawowych funkcji włączając w to tętno, ciśnienie krwi, oddychanie, przytomność, spanie i jedzenie.

Móżdżek: jest przyłączony do tylnej części pnia mózgu. Pomaga kontrolować koordynacje ruchową i równowagę oraz ruchy mięśni (funkcje motoryczne).

Kresomózgowie: jest największą częścią mózgu, podzieloną na dwie połówki, inaczej półkule, które następnie dzielą się na cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. Prawa część kresomózgowia kontroluje lewą część Twojego ciała, a lewa prawą.

Płat czołowy kontroluje ruch i funkcje wykonawcze, odpowiadające za naszą zdolność podejmowania dobrych i złych decyzji, tworzenia planów i zarządzania czasem. Jest również zaangażowany w tworzenie wspomnień.
Płat ciemieniowy przetwarza to co widzimy, słyszymy, czujemy i dotykamy, co pozwala nam dokładnie zlokalizować, gdzie się znajdujemy, dodatkowo odpowiada za koordynacje ręka-oko.
Płat skroniowy kontroluje proces słyszenia oraz wspomnień, rozpoznawania twarzy i języków, jest również istotny dla przechowywania wspomnień długoterminowych.
Płat ciemieniowy przetwarza sygnał z naszych oczu i jest głównie odpowiedzialny za większość procesów związanych z widzeniem.

Do udaru może dojść w każdej części mózgu. Około osiem na dziesięć udarów powstaje na skutek skrzepu blokującego naczynie krwionośne (udar niedokrwienny), natomiast dwa na dziesięć udarów spowodowanych jest krwotokiem (udar krwotoczny).

^{1}

Udary niedokrwienne są bardziej powszechne. Mamy dwa rodzaje tego schorzenia: zakrzepowy i zatorowy. Do udaru zakrzepowego dochodzi, gdy skrzep formuje się w jednej z głównych tętnic prowadzących do mózgu, natomiast do udaru zatorowego wtedy, gdy skrzep tworzy się w innym miejscu ciała człowieka i pozostaje transportowany krwiobiegiem do mózgu. Wolno poruszające się skrzepy są zazwyczaj powiązane z miażdżycą i rozbudowaną blaszką miażdżycową (kombinacja składników tłuszczowych, wapnia i tkanki bliznowatej) na ściankach tętnic, co je zwęża i wpływa na lub blokuje przepływ krwi. Skrzepy powstają, gdy blaszka miażdżycowa pęka.
Udary krwotoczne występują rzadziej, ale są bardziej śmiertelne. Niekontrolowane krwawienie może zalać obszar mózgu, powodując lokalny wzrost ciśnienia i obrzęk niszczący lub zabijający komórki mózgowe. Udar krwotoczny może prowadzić również do niedoboru tlenu i składników odżywczych. Krwawienie może wystąpić na powierzchni Twojego mózgu, tuż pod czaszką lub w wyniku uszkodzenia tętnicy głęboko w mózgu. Wysokie ciśnienie krwi oraz/lub uszkodzenia tętnic są zazwyczaj przyczyną krwawienia w mózgu. Częstym uszkodzeniem są tętniaki, czyli osłabione obszary w naczyniach krwionośnych, które wypełniają się krwią, pęcznieją jak balon, a następnie pękają, szczególnie, jeśli masz wysokie ciśnienie krwi lub wady rozwojowe obecne od urodzenia.

Utrata przepływu krwi ze względu na zator w naczyniu krwionośnym, nawet na krótki okres, może być wystarczająca, aby spowodować śmierć neuronów w określonym obszarze, ze względu na brak tlenu i substancji odżywczych. Mówi się, że każdy udar jest inny i czasami mózg może do pewnego stopnia zniwelować jego skutki, przesuwając określone funkcje mózgu z uszkodzonej części, do odpowiedniego obszaru, który jest nienaruszony. Oznacza to, że uszkodzenie spowodowane przez każdy rodzaju udaru może być trwałe, albo tylko czasowe. Objawy i oznaki mikroudaru zazwyczaj trwają krócej niż godzina i ogólnie nie powodują trwałych uszkodzeń.

Objawy i oznaki udaru mózgu

Zazwyczaj objawy i oznaki udaru pojawiają się nagle i obejmują jeden lub więcej z poniższych:

Twoja twarz może nienaturalnie opadać z jednej strony.
Możesz utracić zdolność podniesienia ręki po jednej stronie.
Możesz czuć się zdezorientowany i mieć problem ze zrozumieniem drugiego człowieka.
Twoja mowa może być niewyraźna i zaburzona.
Możesz mieć problemy z widzeniem jednym albo obojgiem oczu.

Ponieważ obszary w Twoim mózgu kontrolują różne czynności, szeroki zakres objawów i oznak może rozwinąć się dopiero, gdy dojdzie do ich uszkodzenia:

Uszkodzony obszar	Możliwe komplikacje
Pień mózgu	Udar w pieniu mózgowym jest rzadki, ale często śmiertelny. Może prowadzić do problemów z oddychaniem, funkcjonowaniem serca, równowagą i koordynacją, żuciem, przełykaniem, mówieniem oraz widzeniem, jak również osłabienia i paraliżu całego ciała.
Móżdżek	Udary w móżdżku są mniej powszechne od tych w kresomózgowiu (największej części mózgu), ale mogą powodować poważne komplikacje, takie jak problemy z równowagą i koordynacją, zawroty głowy, bóle głowy, nudności i wymioty.
Kresomózgowie - Lewa półkula	Udaru w lewej półkuli zazwyczaj powodują osłabienie lub paraliż prawej strony ciał oraz problemy poznawcze włączając w to problemy z czytaniem, mówieniem, myśleniem oraz uczeniem się i zapamiętywaniem nowych informacji.
Kresomózgowie - Prawa półkula	Udary w prawej półkuli zazwyczaj powodują problemy z widzeniem, postrzeganiem głębi, utratą pamięci krótkotrwałej, zdolności oceny sytuacji, jak również osłabienie i paraliż lewej strony ciała oraz tendencję do ignorowania rzeczy po lewej stronie, w tym swojej własnej ręki i nogi.

Czy jesteś narażony na zwiększone ryzyko udaru?

Rzeczy, których nie możesz kontrolować, takiej jak płeć, historia rodzinna i wiek, mogą wpłynąć na prawdopodobieństwo wystąpienia udaru. Ryzyko jest większe, jeśli jesteś mężczyzną. Udary występują również rodzinnie, więc ryzyko wzrasta, jeśli Twój bliski krewny miał kiedykolwiek udar. Ryzyko to również rośnie wraz z wiekiem. Istnieją również inne czynniki, które zwiększają szanse na wystąpienie udaru. Nazywamy je zmiennymi czynnikami ryzyka, co oznacza, że mogą być leczone lub kontrolowane. Te czynnik ryzyka są zazwyczaj połączone ze stylem życia, jaki prowadzimy. Najważniejszy z nich, bez względu na rodzaj udaru, to wysokie ciśnienie krwi, które niszczy i osłabia Twoje tętnice, co skutkuje ich łatwiejszym zapychaniem i pękaniem. Wysokie ciśnienie krwi odpowiada za około 50% wszystkich udarów.

^{2}

Innym ważnym czynnikiem ryzyka jest migotanie przedsionków, które jest schorzeniem związanym z nieregularnym biciem serca, wysokim poziomem cholesterolu, cukrzycą, brakiem aktywności fizycznej i paleniem. Im więcej czynników ryzyka masz, tym bardziej wzrasta u Ciebie prawdopodobieństwo wystąpienia udaru.

Jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia udaru?

Każdego roku, prawie 17 milionów ludzi na całym świecie ma udar, a prawie 6 milionów ludzi umiera z tego powodu.

^{3}

Udar jest odpowiedzialny za prawie 10% wszystkich śmierci na świecie i jest numerem dwa po chorobach serca.

^{3}

Największa śmiertelność z powodu udaru występuje we wschodniej Europie, Rosji oraz południowej Azji, schorzenie to jest bardziej powszechne w krajach o niskich dochodach.

^{3}

Udar u młodych ludzi oraz tych w średnim wieku występuje częściej niż kiedykolwiek wcześniej, a zazwyczaj pojawia się u ludzi poniżej 75 roku życia.

^{3}

Niestety, około 5 milionów ludzi na świecie żyje ze stałymi komplikacjami spowodowanymi przez udar.

Jak możesz uniknąć udaru?

Twój lekarz może pomóc Ci zmniejszyć ryzyko wystąpienia udaru, wskazując, jak możesz radzić sobie z czynnikami ryzyka, które możesz kontrolować. Pierwszym krokiem jest wprowadzenia zmian w Twojej diecie i wysiłku fizycznym, co może być bardzo pomocne. Oprócz tego, że będziesz się czuł lepiej, zdrowsze jedzenie oraz aktywność fizyczna pomaga w obniżeniu ciśnienia krwi oraz poziomu cholesterolu, zapobiega cukrzycy i pomaga w obniżeniu masy ciała. Jeśli zmiany stylu życia nie są wystarczające, Twój lekarz może przepisać leki, które pomogą kontrolować niektórych z tych czynników. Innymi sposobami, zapobiegającym udarowi, są ograniczenie picia alkoholu, rzucenie palenia oraz zredukowanie poziomu stresu w życiu. Twój lekarz powinien pomóc Ci również z nimi.

Diagnostyka i leczenie udaru

Udar jest nagłym wypadkiem medycznym! Im szybciej otrzymasz pomoc lekarską, tym lepiej.

Jeśli masz oznaki i objawy udaru, potrzebujesz prawidłowej diagnozy oraz leczenia, tak szybko, jak to możliwe, aby zminimalizować uszkodzenia w Twoim mózgu. Możesz potrzebować kilku badań, które pomogą zdiagnozować co poszło nie tak i które części Twojego mózgu zostały uszkodzone, jak również dobrać odpowiednie leczenie.

Twój lekarz zazwyczaj rozpocznie od badania fizykalnego, wykona badanie tomografii komputerowej, aby zdecydować, czy masz udar oraz jaki jego rodzaj. Inne badania, które mogą dostarczyć lekarzowi użytecznych informacji to rezonans magnetyczny, który pomaga wizualizować uszkodzone tkanki mózgu, angiografia, badająca przepływ krwi przez mózg, badania laboratoryjne krwi i moczu, echokardiogram, który sprawdza aktywność elektryczną serca oraz badanie neurologiczne, sprawdzające jak funkcjonuje Twój mózg po udarze.

Leczenie udaru niedokrwiennego - jeśli badanie tomograficzne potwierdzi, że masz udar niedokrwienny, Twój lekarz prawdopodobnie, jak najszybciej, da Ci lek rozpuszczający skrzepy nazywany tkankowym aktywatorem plazminogenu. Lek ten rozpuszcza skrzep, który hamuje przepływ krwi w Twoim mózgu, co może zmniejszyć możliwe komplikacje. Czasami Twój lekarz będzie chciał fizycznie zniszczyć skrzep, jednak jest to mniej powszechna procedura.

Leczenie udaru krwotocznego - Twój lekarz będzie chciał znaleźć źródło krwawienia i będzie próbował je kontrolować, żeby zmniejszyć możliwe uszkodzenia. Możliwe, że będziesz potrzebował operacji, aby naprawić uszkodzone naczynie krwionośne.

Po zapobiegnięciu sytuacji zagrożenia życia, Twój lekarz będzie chciał leczyć czynniki ryzyka, włączając w to modyfikacje stylu życia i lekarstwa, jeśli będzie taka konieczność.

Weź pod uwagę:

Pomimo że mikroudary zazwyczaj nie powodują stałego uszkodzenia mózgu, nie lekceważ ich. Dlaczego tak jest? Mikroudar powinien być ostrzeżeniem, że coś niedobrego się dzieje w Twoim ciele. Możesz myśleć o mikroudarze, jak o czymś dobrym, ponieważ skrzep krwi rozpuścił się sam z siebie. Jednak nie ma sposobu, aby przewidzieć, czy wydarzy się to, gdy powstanie nowy skrzep. Wiele ludzi nie ma tego ostrzegającego mikroudaru przed prawdziwym, rozległym udarem. Jeśli przeszedłeś mikroudar, jest szansa, ze w przeciągu kolejnych 3 miesięcy będzie miał prawdziwy, poważny udar. Potraktuj to poważnie! Idź do lekarza, aby sprawdzić, co się dzieje i zacząć prawidłowe leczenie, przed wystąpieniem poważnego udaru.

Źródła

Ten artykuł jest dostępny na licencji CC-BY-NC-SA 4.0. https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ - tłumaczenie na język polski dzięki wsparciu Fundacji HASCO-LEK.

Bibliografia

O'Donnell, M. J., Xavier, D., Liu, L., Zhang, H., Chin, S. L., Rao-Melacini, P., ... & Yusuf, S. (2010). Risk factors for ischaemic and intracerebral haemorrhagic stroke in 22 countries (the INTERSTROKE study): a case-control study. The Lancet, 376(9735), 112-123.
World Health Organization. (2012). Health statistics and health information systems. Retrieved from http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44844/1/9789241564441_eng.pdf?ua=1.
Feigin, V. L., Forouzanfar, M. H., Krishnamurthi, R., Mensah, G. A., Connor, M., Bennett, D. A., ... & Murray, C. (2014). Global and regional burden of stroke during 1990–2010: findings from the Global Burden of Disease Study 2010. The Lancet, 383(9913), 245-255.
World Health Organization. (2014). Stroke cerebrovascular accident. Retrieved from http://www.emro.who.int/health-topics/stroke-cerebrovascular-accident/index.html

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Zaloguj się

Sortuj według

Na razie brak głosów w dyskusji

Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.