If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Czym jest HIV/AIDS?

Może się wydawać, że HIV i AIDS to jedno i to samo, bo prawie zawsze wypowiadamy te nazwy wspólnie, ale to nieprawda! Choć są ze sobą ściśle powiązane, HIV i AIDS to dwie różne rzeczy i warto wiedzieć, na czym polegają te różnice:
  • HIV jest wirusem atakującym ludzi. Celuje on w układ odpornościowy, doprowadzając do zaburzeń w jego funkcjonowaniu i rozwoju chorób. HIV to ludzki wirus niedoboru odporności. Wirus, który wywołuje AIDS.
  • AIDS to ciężki zespół chorobowy, który obejmuje różne schorzenia, będące skutkiem ograniczenia zdolności organizmu do zwalczania infekcji spowodowanej przez HIV. AIDS to zespół nabytego niedoboru odporności.

Jak HIV działa na organizm

Wirusy są maleńkimi patogenami, które mogą namnażać się jedynie wewnątrz komórek organizmów żywych; w przypadku HIV, są to ludzkie komórki należące do układu odpornościowego. Aby zrozumieć związek pomiędzy HIV i AIDS, musimy najpierw przyjrzeć się bliżej temu, jak działa nasza odporność. Układ immunologiczny to złożona sieć narządów, tkanek i komórek - krwinek białych. Krwinki białe, znane też jako leukocyty, produkowane są w szpiku kostnym, skąd wędrują do innych narządów układu odpornościowego, takich jak węzły chłonne, śledziona i grasica. Część z nich pozostaje natomiast we krwi. Wszystkie te elementy tworzą skomplikowany układ, chroniący nas przed działaniem czynników chorobotwórczych.
Rysunek przedstawiający narządy atakowane przez HIV
Skóra jest pierwszą linią obrony przed infekcją i bardzo dobrze spełnia tą funkcję. Jeśli jednak bakteriom, wirusom albo innym patogenom uda się przez nią przedostać, na przykład w miejscu zranienia lub przez błonę śluzową (miękką, wilgotną tkankę wyścielającą jamę nosową, ustną, odbyt, pochwę oraz prącie), mogą dostać się do krwioobiegu. W takim wypadku, krwinki białe rozpoznają je jako coś obcego i informują o tym układ odpornościowy, wszczynając tym samym atak, mający na celu eliminację agresora i zapobiegnięcie uogólnionej infekcji.
Różne rodzaje białych krwinek odpowiedzialne są za zwalczanie różnych rodzajów mikroorganizmów. Grupa leukocytów, których zadaniem jest walka z wirusami i komórkami nowotworowymi to limfocyty. Wyróżniamy kilka typów limfocytów, a każdy z nich odpowiada za coś innego. Te najważniejsze z punktu widzenia zakażenia HIV, nazywamy limfocytami CD4 albo komórkami CD4. Są one trochę jak policjanci, patrolujący krew w poszukiwaniu wirusów i komórek nowotworowych, które nie powinny się tam znaleźć. Jeśli napotkają coś, co im się nie podoba, wysyłają sygnały aktywujące inne limfocyty, w tym limfocyty NK (natural killer - urodzeni zabójcy), których zadaniem jest eliminacja podejrzanego agresora.
Ilustracja przedstawiająca komórki układu odpornościowego
Problem z HIV polega na tym, że kiedy wirus dostanie się do naszego organizmu, namierza limfocyty CD4, zaraża je, namnaża się w nich i wypełnia ich wnętrze setkami nowych wirusów. Nowe wirusy początkowo odrywają się od zarażonej komórki, ale w pewnym momencie jest ich tak dużo, że limfocyt umiera. Wirusy są wówczas uwalniane do krwioobiegu, gdzie mogą zarażać kolejne komórki CD4.
Z czasem HIV doprowadza do znacznego obniżenia liczby limfocytów CD4, z ilości około 1000 komórek na mikrolitr do mniej niż 200 na mikrolitr, skutkując upośledzeniem odporności. W tym momencie układ immunologiczny jest już tak słaby, że nie jest w stanie chronić cię przed patogenami, czyniąc cię niezwykle podatnym na wszelkie infekcje oraz choroby nowotworowe, które normalnie nie mają miejsca. Pojawienie się tego typu infekcji oportunistycznych uznajemy za początek AIDS.

Jak diagnozuje się HIV?

Pewność co do tego, czy jest się zakażonym HIV daje wyłącznie wykonanie odpowiednich badań. Najczęściej wykonuje się je z próbki krwi. Jest ona wysyłana do laboratorium i po kilku dniach otrzymuje się wynik. Możliwe jest również wykonanie testu point-of-care, czyli w miejscu opieki nad pacjentem. Tego typu testy wykorzystują niewielką ilości śliny lub krwi, a ich wyniki dostępne są od razu. Obydwa typy testów opierają się na wykrywaniu obecności przeciwciał przeciwko HIV. Ich minusem jest to, że organizm potrzebuje trochę czasu, zanim wyprodukuje takie przeciwciała - od kilku tygodni do nawet sześciu miesięcy od zakażenia. Oznacza to, że możemy dostać ujemny wynik pomimo obecności wirusa w naszym organizmie. Istnieją jeszcze inne badania, zdolne do wykrycia zakażenia na wcześniejszym etapie, takie jak test na antygen p24 oraz test amplifikacji kwasów nukleinowych (NAAT), jednak nie są one na tym etapie szeroko stosowane1

Jakie są objawy HIV i AIDS?

Jeśli osoba zakażona HIV nie przyjmuje odpowiedniego leczenia, można spodziewać się trzech stadiów choroby, pojawiających się w miarę postępu zakażenia:
Oś czasu ilustrująca progresję zakażenia HIV
  1. Ostra choroba retrowirusowa pojawia się krótko po tym, jak HIV dostaje się do organizmu. Wirus atakuje komórki CD4, szybko się namnaża i w czasie 1-2 tygodni pojawiają się objawy infekcji w postaci gorączki, bólu głowy, osłabienia i powiększenia węzłów chłonnych, co do złudzenia przypomina grypę. Jest to okres, w którym układ odpornościowy toczy zaciętą walkę z HIV. Zazwyczaj w ciągu kilku tygodni wszystkie objawy zakażenia ustępują i organizm zaczyna produkować przeciwciała anty-HIV.
  2. Faza latencji klinicznej to, jak wskazuje nazwa, bezobjawowe stadium zakażenia. W tym okresie, układ odpornościowy i HIV znajdują się w stanie równowagi i infekcja jest do pewnego stopnia kontrolowana. Jednak HIV nie przestaje się namnażać i stale doprowadza do śmierci kolejnych komórek CD4, zmniejszając odporność gospodarza. W tym stadium, większość pacjentów nie wygląda, ani nie czuje się źle, więc bardzo często nie mają oni pojęcia o tym, że są zakażeni HIV.
  3. AIDS zaczyna się, gdy układ immunologiczny jest na tyle osłabiony, że nie jest już w stanie chronić nas przed innymi zakażeniami i chorobami. Pacjent doświadcza wtedy jednego lub wielu spośród tych objawów: szybka utrata masy ciała, nocne poty, znaczne osłabienie, powiększone węzły chłonne, przewlekła biegunka, owrzodzenia w obrębie jamy ustnej, odbytu lub narządów płciowych, zapalenie płuc, brązowe lub fioletowe zmiany na skórze lub w jamie ustnej, zaburzenia pamięci oraz depresja.
Amerykańska CDC, wchodząca w skład Departamentu Zdrowia i Opieki Społecznej Stanów Zjednoczonych, opublikowała listę ponad 20 chorób wskaźnikowych AIDS, które mogą pojawić się w późnym okresie zakażenia HIV, a które powszechnie wykorzystuje się w diagnostyce AIDS. Według definicji CDC, u osoby zakażonej HIV podejrzewamy AIDS, jeśli wystąpiła u niej co najmniej jedna z tych chorób.2 U pacjentów od szóstego roku życia rozpoznanie AIDS można postawić również na podstawie ilości limfocytów CD4 - o AIDS świadczy ilość mniejsza niż 200 na mikrolitr lub poniżej 14% wszystkich limfocytów.2 Ryzyko wystąpienia chorób wskaźnikowych AIDS jest zależne od ilości komórek CD4 i zazwyczaj pojawiają się one, kiedy ich liczba spadnie poniżej 500 na mikrolitr krwi.
Poniższa tabela przedstawia najczęstsze spośród chorób wskaźnikowych AIDS.3
Liczba komórek CD4 w mikrolitrze krwiChoroba wskaźnikowa AIDS
Około 500Infekcje grzybicze (Candida): Jednymi z pierwszych zakażeń oportunistycznych u pacjentów z HIV są niegroźne grzybice spowodowane nadmiernym wzrostem drożdżaków z rodzaju Candida, odpowiedzialnych między innymi za wysypkę odpieluszkową u małych dzieci. U pacjentów z HIV, Candida atakuje z reguły jamę ustną i gardło (kandydoza jamy ustnej, pleśniawki), drogi oddechowe i płuca oraz pochwę (grzybica pochwy). Najbardziej charakterystycznym objawem kandydozy jest biały nalot na dziąsłach, języku i w kącikach ust, ale może ona powodować także ból w czasie połykania i utratę apetytu. Grzybica pochwy objawia się z kolei świądem, pieczeniem, bolesnością okolic intymnych oraz gęstymi, białymi upławami.
500 do 200Mięsak Kaposiego: Mięsak Kaposiego jest nowotworem powodowanym przez wirusa opryszczki. Zazwyczaj przybiera on postać fioletowych guzków na skórze kończyn, twarzy oraz w jamie ustnej i może niepostrzeżenie rozprzestrzeniać się w inne miejsca organizmu. Jeśli osiągnie płuca, może powodować zagrażające życiu krwawienia i niewydolność oddechową.
200 do 100Pneumocystozowe zapalenie płuc: Zapalenie płuc o etiologii Pneumocystis jiroveci to rodzaj zapalenia płuc o bardzo ciężkim przebiegu. Jest ono najczęściej występującym zakażeniem oportunistycznym u pacjentów z AIDS. Objawia się dusznością, gorączką, suchym kaszlem oraz bólem w klatce piersiowej. Rozwija się w ciągu kilku tygodni lub miesięcy, ale nieleczone zagraża życiu.
100 do 50Cytomegalowirus: Wirus cytomegalii jest wszędzie. Szacuje się, że większość ludności na świecie miało z nim kontakt, ale nawet tego nie zauważyła. Niestety, podobnie jak HIV, cytomegalowirus pozostaje z nami do końca życia. U osób z HIV i małą ilością komórek CD4 powoduje on infekcje jelitowe oraz oczne (cytomegalowirusowe zapalenie siatkówki), mogące prowadzić do utraty wzroku.
Poniżej 50Mycobacterium avium complex: to grupa prątków niegruźliczych, które powszechnie występują w środowisku. U osób z poważnymi niedoborami odporności powodują zakażenia płuc i jelit, mogące przenosić się do innych miejsc organizmu i stwarzać zagrożenie życia.

Jak zarażamy się HIV?

Najczęstszą drogą zakażenia wirusem HIV jest seks z zainfekowaną osobą.
  • HIV przenosi się pomiędzy ludźmi, kiedy płyny ustrojowe osoby zakażonej HIV (krew, nasienie, wydzielina pochwy, odbytu lub mleko) wchodzą w kontakt z błoną śluzową nosa, jamy ustnej, odbytu lub prącia osoby zdrowej. Seks waginalny, analny i oralny są głównymi drogami zakażenia wirusem HIV.
Drugą pod względem częstości drogą zakażenia HIV jest bezpośrednie podanie wirusa do organizmu.
  • Najczęściej dochodzi do tego poprzez igły i strzykawki skażone HIV, ale także inne narzędzia, którymi dzielą się osoby uzależnione od narkotyków podawanych dożylnie.
Rysunek igły
Warto zauważyć, że HIV nie jest bardzo zaraźliwy, czyli nie przenosi się z osoby na osobę z dużą łatwością. Nie przenosi się on drogą powietrzną, bo nie żyje odpowiednio długo poza organizmem człowieka, a więc nie da się nim zarazić przebywając w otoczeniu osoby zakażonej. Nie da się nim też zarazić poprzez dotyk, przytulanie, kaszel, kichanie, ani nawet jedzenie czy picie z tych samych naczyń. Nie roznosi się za pomocą wody, śliny, łez ani potu, ani kranów, desek toaletowych i nie roznosi się też poprzez owady, w tym komary i kleszcze.

Jakie jest ryzyko zakażenia HIV?

Około 35 milionów ludzi na całym świecie żyje z HIV. Połowę z nich stanowią kobiety, a ponad 3 miliony to dzieci.4 Każdego dnia, 6 tysięcy osób zaraża się HIV, dając ponad 2 miliony nowych zakażeń w ciągu roku.4
Mapa świata przedstawiająca występowanie HIV/AIDS
Ryzyko zakażenia wirusem HIV zależy od wielu czynników. Może do niego dojść przy każdym, nawet pierwszym stosunku seksualnym z osobą zakażoną, a także za każdym razem, kiedy przyjmuje się narkotyki drogą dożylną przy użyciu niesterylnej igły. Jednak niektóre sytuacje zwiększają to ryzyko, w tym:
  • Jeśli twój partner seksualny jest nie tylko zarażony HIV, ale ma jeszcze inną chorobę przenoszoną drogą płciową, jak opryszczka, wirusowe zapalenie wątroby lub gruźlicę.
  • Jeśli twój partner ma wysoki poziom wiremii, czyli dużą ilość kopii wirusa HIV w krwioobiegu.
  • Jeśli utrzymujesz kontakty seksualne bez zabezpieczenia z osobą zakażoną HIV
  • Jeśli utrzymujesz waginalne lub oralne kontakty seksualne bez zabezpieczenia z osobami o nieznanym statusie HIV (nie ma pewności co do tego, czy nie są zakażone).

Jak zapobiec zakażeniu HIV

Aby uniknąć zakażenia wirusem HIV, należy chronić jamę nosową, ustną, pochwę, odbyt, prącie oraz rany i otarcia naskórka przed kontaktem z potencjalnie zainfekowanymi płynami ustrojowymi. Najłatwiej jest to zrobić, praktykując bezpieczny seks i bezpieczne przyjmowanie narkotyków, a więc:
  • zawsze używaj prezerwatyw
  • badaj się regularnie - to niezbędne, gdy uprawiasz seks z osobą zakażoną HIV oraz gdy podejrzewasz, że sam możesz być zakażony lub zakażona
  • jeśli przyjmujesz narkotyki, nigdy nie dziel z nikim igieł, strzykawek, wacików, łyżeczek do kokainy ani buteleczek do zakraplania oczu.
Do transmisji HIV może dojść także innymi drogami, ale takie przypadki należą do rzadkości. Może to być przypadkowe zakłucie się zainfekowaną igłą, transfuzja krwi lub ugryzienie przez osobę zakażoną. HIV może zostać również przeniesiony z zakażonej matki na dziecko w czasie ciąży, porodu lub karmienia piersią, jednak w dobie nowoczesnych metod leczenia zdarza się to bardzo rzadko.

Jak leczy się HIV i AIDS?

W leczeniu osób zakażonych HIV stosuje się terapię antyretrowirusową (ART). Polega ona na codziennym przyjmowaniu kombinacji trzech różnych leków, często w jednej tabletce. ART jest rekomendowana u wszystkich ludzi zakażonych wirusem HIV. Wyleczenie HIV nie jest możliwe, ale regularne stosowanie ART pozwala prowadzić dłuższe, zdrowsze życie i znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia innych osób.
Działanie leków na HIV polega na zapobieganiu namnażania się wirusa, a tym samym zmniejszeniu ilości jego kopii we krwi, czyli wiremii. Choć nie pozbywają się one HIV z organizmu, dają szansę na odbudowę populacji komórek CD4 i walkę z infekcjami oportunistycznymi oraz nowotworami. Bez ART, osoby zakażone HIV umierają w ciągu około 12 lat od infekcji, natomiast stosując ART, oczekiwana długość życia dorównuje lub nawet przekracza średnią długość życia w populacji ogólnej.
Jeśli uzyskasz pozytywny wynik testu na HIV, twój lekarz zbierze od ciebie dokładny wywiad i przeprowadzi badanie fizykalne, a także zleci dodatkowe badania, które pokażą, jak HIV wpływa na twój układ odpornościowy. Mamy ponad 20 różnych leków antyretrowirusowych, dostępnych w różnych kombinacjach ART, tak by dopasować terapię do potrzeb danego pacjenta. Trzema badaniami, najbardziej istotnymi w wyborze leków, są:
  • Testy badające ilość komórek CD4.
  • Testy badające ilość cząstek wirusa we krwi.
  • Testy oporności na leczenie, badające czy dany wariant HIV jest oporny na któryś ze stosowanych leków antyretrowirusowych.
Leki antyretrowirusowe wchodzą w interakcje z wieloma innymi farmaceutykami, dlatego dobór terapii zależy także od tego, czy przyjmujesz jakieś inne środki. Może ona również wymagać późniejszej korekcji, jeśli pojawiają się u ciebie uciążliwe działania niepożądane lub HIV zyskuje oporność na stosowane leki.

Weź pod uwagę:

  • Być może jesteś jedną z milionów osób, które używają lubrykantu w czasie seksu. Jeśli używasz do tego lateksowych prezerwatyw, znacznie lepszym wyjściem jest stosowanie lubrykantu na bazie wody, niż lubrykantu na bazie oleju. Dlaczego? Ponieważ lubrykanty na bazie oleju, takie jak wazelina, osłabiają lateks, czyniąc go podatnym na pęknięcie. Zatem jeśli wolisz lubrykanty na bazie oleju, stosuj je w połączeniu z prezerwatywami poliuretanowymi, a nie lateksowymi.
  • Mogłoby się wydawać, że zapominanie o wzięciu leków antyretrowirusowych to nic wielkiego. Nic bardziej mylnego! A dlaczego? Ponieważ HIV potrafi namnażać się w bardzo szybkim tempie, a do tego zdarza się, że ulega mutacjom. Pomijanie dawek leku zwiększa ryzyko tego, że liczba kopii wirusa wzrośnie i że dojdzie do mutacji w formę oporną na stosowaną terapię. W takim wypadku, wirus może wymknąć się spod kontroli i poczynić szkody w układzie immunologicznym.

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.