If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Czym jest malaria?

Jeśli pomyślisz o najbardziej śmiercionośnym stworzeniu na Ziemi, umysł prawdopodobnie podsuwa Ci na myśl rekina, niedźwiedzia, krokodyla albo inne duże zwierzę z wielkimi szponami i ostrymi zębami. Okazuje się jednak, że najbardziej śmiercionośnym dla człowieka zwierzęciem jest maleńki owad: komar! W przeciwieństwie do innych niebezpiecznych stworzeń, komary zabijają poprzez szerzenie chorób - jedną z nich jest malaria.
Malaria jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez pasożyta zwanego Plasmodium (zarodźcem), który wnika do krwinek czerwonych oraz komórek wątroby. Do zarażenia zarodźcem dochodzi poprzez ukąszenie zainfekowanego komara z rodzaju Anopheles (komara widliszka).

Jak malaria powoduje chorobę?

Malarię u człowieka wywołuje najczęściej jeden z czterech gatunków zarodźca: Plasmodium vivax, Plasmodium falciparum, Plasmodium ovale lub Plasmodium malariae. Niektóre z nich dają cięższe objawy niż pozostałe.
Rycina prezentująca 4 gatunki zarodźca
Jeśli nie masz szczęścia i ukłuje cię zarażony komar to oprócz pozostawienia ci swędzącego bąbla na skórze, komar przenosi również zarodźca malarii wraz ze swoją śliną bezpośrednio do twojej krwi. Żeby lepiej zrozumieć objawy malarii, musimy najpierw przeanalizować cykl życia wywołującego ją pasożyta.
Cykl życiowy zarodźca malarii
  1. Po ukłuciu komara będącego wektorem zarodźca malarii, do krwi dostają się pasożyty w formie sporozoitów (form podobnych do spor). Sporozoity wędrują następnie wraz z krwią do wątroby i wnikają do jej komórek.
  2. Po 5-16 dniach, zależnie od gatunku zarodźca, sporozoity dzielą się i dojrzewają, produkując w każdej komórce wątroby dziesiątki tysięcy form zarodźca zwanych merozoitami. W przypadku niektórych gatunków, merozoity pozostają w uśpieniu i mogą ulec reaktywacji kilka tygodni lub nawet miesięcy później.
  3. Gdy merozoity osiągną dojrzałość, opuszczają komórki wątroby i przechodzą do krwi, gdzie zarażają krwinki czerwone. Rozpoczyna to cykl rozmnażania bezpłciowego, owocujący powstaniem tysięcy nowych merozoitów, które uwalniane są z krwinek co 1-3 dni (zależnie od gatunku zarodźca). Każdemu cyklicznemu uwolnieniu pasożytów do krwioobiegu towarzyszy gorączka i inne objawy malarii. Co ważne, nie wszystkie merozoity podlegają rozmnażaniu bezpłciowemu. Niektóre rozmnażają się płciowo, czego skutkiem jest utworzenie męskich i żeńskich komórek zarodkowych (gametocytów), które transportowane są następnie przez nasze krwinki.
  4. Gdy ukłuje nas kolejny komar, pobiera on już krew zawierającą gametocyty. Komar trawi krwinki, uwalniając żeńskie i męskie gametocyty, które łączą się, a następnie wnikają do ściany jelita komara, gdzie dojrzewają w oocystach.
  5. Po 8-15 dniach (zależnie od gatunku) oocysty pękają i uwalniają sporozoity, które wędrują do gruczołów ślinowych komara, skąd mogą przedostać się do organizmu kolejnych osób ukłutych przez komara i zarazić je malarią.

Jakie są objawy malarii?

Ukłucie komara zarażonego malarią wygląda tak samo jak każde inne, z tym że po około tygodniu lub dwóch, gdy zarażenie zdąży się już w pełni rozwinąć, zaczynają pojawiać się pierwsze objawy. Wszystkie cztery gatunki zarodźca malarii mogą dawać grypopodobne objawy prodromalne, takie jak ból głowy, podwyższona temperatura ciała, bóle mięśni i nudności, których nasilenie rośnie w miarę wzrostu ilości pasożytów we krwi. Po kilku dniach dołączają się do nich periodyczne napady gorączki. Najczęściej trwają one 4-8 godzin i obejmują 3 fazy; 16-60 minutową fazę zimna z dreszczami i uczuciem oziębienia, 2-6 godzinną fazę gorąca z gorączką sięgającą 41oC oraz 2-4 godzinną fazę ustępowania objawów, w której temperatura ciała ulega gwałtownemu obniżeniu. Bezpośrednio po napadzie pacjent zazwyczaj jest wyczerpany, jednak po wyspaniu się i wypoczęciu jego stan może wrócić do normy – aż do kolejnego napadu gorączki.
Wspólną cechą wszystkich gatunków zarodźca malarii jest to, że napady gorączki pojawiają się, gdy zarażone pasożytem krwinki czerwone jednocześnie ulegają pęknięciu uwalniając do krwioobiegu tysiące merozoitów na raz (stadium 3 cyklu życiowego). Dzieje się to w stałych odstępach czasu - co 48 godzin w zakażeniu P. vivax, P. ovale i P. falciparum oraz co 72 godziny w zakażeniu P. malariae. Dłuższy, 72-godzinny cykl P. malariae wynika z jego powolniejszego wzrostu i dojrzewania.
Nasilenie objawów malarii różni się w zależności od gatunku zarodźca, który ją wywołuje. Zarażenia P. vivax, P. ovale i P. malariae mogą mieć co prawda ciężki przebieg i dawać przeróżne komplikacje, ale stosunkowo rzadko bywają śmiertelne, w przeciwieństwie do zarażenia P. falciparum. Organizm rozwija zwykle odporność na malarię i napady gorączki stają sią z czasem łagodniejsze, jednak nie jest w stanie rozwinąć pełnej ochrony, dlatego ma ona tendencję do przewlekania się. Jeśli nie wdroży się odpowiedniego leczenia, choroba może nawrócić po kilku tygodniach lub miesiącach (zależnie od gatunku zarodźca) z powodu aktywacji merozoitów w wątrobie. Takie nawroty mogą powtarzać się przez całe lata.

Co zwiększa ryzyko zachorowania na malarię?

Choć komary można spotkać na każdym kontynencie, malaria nie występuje we wszystkich rejonach świata - komary będące wektorem zarodźca preferują ciepłe, wilgotne obszary tropikalne i subtropikalne. Dlatego największym ryzykiem zachorowania obarczone są osoby mieszkające na terenach występowania malarii i podróżujące w te miejsca. Są to:
  • Afryka Subsaharyjska,
  • Subkontynent Indyjski
  • Wyspy Południowego Pacyfiku (Wyspy Salomona, Papua-Nowa Gwinea)
  • Haiti (Karaiby)
Każdego roku miliony ludzi podróżuje z rejonów wolnych od malarii do krajów, gdzie występuje ona powszechnie. Dziesiątki tysięcy z nich powraca do domów zarażona.1 Niektóre grupy osób są szczególnie podatne, w tym małe dzieci, kobiety w ciąży oraz osoby z niedoborami odporności.

Jakie jest ryzyko zachorowania na malarię?

Szacuje się, że ponad miliard ludzi na całym świecie zagrożonych jest zachorowaniem na malarię, a około 600 tysięcy rocznie umiera z jej powodu.1 Wielu ludzi narażonych na malarię żyje w biednych rejonach, o ograniczonym dostępie do edukacji i opieki zdrowotnej, a tym samym nie ma szans na leczenie.

Ryzyko malarii na świecie

Mapa świata prezentująca rejony występowania malarii

Jak chronić się przed malarią?

Nie mamy jeszcze skutecznej szczepionki, która dawałaby ochronę przed malarią. Niemniej jednak, jeśli mieszkasz w rejonie tropikalnym lub subtropikalnym albo podróżujesz w takie miejsce, możesz podjąć pewne kroki, by zapobiec zachorowaniu na tą potencjalnie śmiertelną chorobę.
  • Oceń swoje ryzyko. Prawdopodobieństwo zachorowania na malarię w dużej mierze zależy od tego kiedy i dokąd się udajesz – sezon najwyższej zapadalności na malarię przypada na okres od maja do grudnia. Najwięcej zachorowań notuje się w Afryce Subsaharyjskiej, na Subkontynencie Indyjskim oraz w Azji południowo-wschodniej, zwłaszcza tuż przed i tuż po porze deszczowej. Przed wyjazdem skontaktuj się z lokalną poradnią medycyny podróży i dowiedz się jakie jest ryzyko zdrowotne w miejscu, do którego wyjeżdżasz oraz jak się na nie przygotować.
  • Przygotuj środki ochrony indywidualnej. Pierwszą linią obrony przed ukłuciami komarów są preparaty odstraszające owady i moskitiery. Są one rekomendowane wszędzie tam, gdzie panuje malaria. Środki odstraszające owady stosuj wczesnym wieczorem, zanim komary zaczynają poszukiwać kolacji i śpij pod osłoną moskitiery nasączonej środkiem owadobójczym. Są one dwa razy bardziej skuteczne niż klasyczne siatki, a w połączeniu z preparatem do ciała dają maksymalną ochronę przed ukłuciem komara.2,3
  • Podejmij dodatkowe działania. Nie wszystkie gatunki zarodźca malarii zachowują się tak samo. Jeśli podróżujesz na obszary występowania bardziej zjadliwych typów malarii (P. vivax i P. falciparum) będziesz potrzebować dodatkowej ochrony. Chodzi o profilaktykę w postaci leków zwalczających pasożyta, gdy ten dostanie się do krwi. Zwykle należy je przyjmować przed wyjazdem, w trakcie podróży i po powrocie, a żeby działały skutecznie, muszą być stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza.

Jak leczy się malarię?

Objawy grypopodobne mogą wskazywać na wiele różnych schorzeń, ale jeśli dana osoba podróżowała w rejony występowania malarii, należy upewnić się czy to nie ona jest przyczyną. Najprostszym i najczęściej wykonywanym jest mikroskopowe badanie krwi. Plasmodium może zostać uwidoczniony przy pomocy specjalnego barwienia, które dodaje się do rozmazu krwi. Następnie, przy użyciu mikroskopu można znaleźć i zidentyfikować gatunek zarodźca, którym zarażony jest pacjent.
Zarodziec malarii pod mikroskopem
rozmaz krwi z plasmodium vivax
P. vivax4
rozmaz krwi z plasmodium falciparum
P. falciparum5
rozmaz krwi z plasmodium ovale
P. ovale6
P. malariae7
Leczenie malarii polega na stosowaniu kombinacji preparatów przeciwmalarycznych opartych na pochodnych artemizyny (ACT). W razie potrzeby mogą być one łączone także z innymi lekami. To, które z nich zastosujemy u danego pacjenta zależne jest od kilku czynników:
  • gatunku zarodźca malarii
  • kiedy i gdzie doszło do zarażenia
  • jak poważne są objawy
  • czy pacjent choruje na coś przewlekle, stosuje na stałe jakieś leki lub jest na jakieś uczulony
  • czy pacjent jest w ciąży
  • czy do zarażenia doszło na obszarze, gdzie obserwuje się oporność zarodźca na którykolwiek z leków przeciwmalarycznych (czy pasożyt jest oporny na stosowane leki?).
Wczesne rozpoznanie i leczenie malarii może złagodzić jej przebieg i zapobiec śmierci, więc jeśli pojawi się u ciebie gorączka, a w ciągu ostatnich 12 miesięcy podróżowałeś lub podróżowałaś w rejony malaryczne, dobrze byłoby na wszelki wypadek wykonać odpowiednie badania.

Weź pod uwagę:

  • Osoby, które urodziły się i wychowały lub mieszkały w dzieciństwie w rejonie malarycznym, ale później przeniosły się w rejon wolny od malarii są po powrocie wysoce narażone na zakażenie. Dlaczego? Po pierwsze, odporność na malarię, jaką zyskali w dzieciństwie, spada z biegiem czasu. Choć mogą nie zdawać sobie z tego sprawy, są narażeni na zachorowanie tak samo jak turyści. Po drugie, osoby odwiedzające rodzinę i przyjaciół częściej wybierają się w odległe obszary, gdzie ryzyko zachorowania jest jeszcze większe. Nieświadomość konieczności stosowania środków ochrony przed komarami powoduje, że osoby odwiedzające swoich bliskich w rejonach malarycznych są szczególnie narażone na malarię.
  • Osoby chore na malarię wywołaną przez P. vivax mogą czuć się dobrze pomiędzy napadami gorączki i nawet bez leczenia zazwyczaj ustępują w ciągu kilku tygodni. Jednak w przypadku zarażenia P. falciparum złe samopoczucie utrzymuje się pomiędzy napadami, a brak leczenia może doprowadzić do śmierci. Dlaczego? Jednym z czynników jest to, że P. falciparum zaraża krwinki czerwone niezależnie od ich stanu, co skutkuje powstaniem ogromnej ilości pasożytów. Z kolei P. vivax zaraża tylko młode krwinki, co ogranicza możliwości jego namnażania się.

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.