If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Czym jest depresja?

Czym jest depresja?

Wszyscy czasami czujemy się smutni, bezradni czy niepasujący. Dla większości z nas te uczucia są zupełnie normalną odpowiedzią na stresujące czy nieprzyjemne zdarzenia, jakich doświadczamy, takie jak kłopoty finansowe czy koniec związku z drugą osobą. Nasze negatywne emocje mogą być bolesne i przytłaczające, ale mijają i stają się z czasem mniej intensywne.
Kiedy twój nastrój jest bardzo smutny lub negatywny przez większość dni i pogarsza się lub staje się bardziej intensywny z czasem, możesz mieć zaburzenie nastroju. Zaburzenia nastroju to poważne zmiany lub anomalie w nastroju, które powodują, że osoba doświadcza ekstremalnych lub/i przytłaczających emocji, oraz które wpływają na jej zdolność do normalnego funkcjonowania. Zaburzenia depresyjne, czyli depresja, to jedno z najczęściej występujących w Polsce zaburzeń nastroju, powodujące silne, utrzymujące się uczucia, takie jak smutek i beznadzieja, które mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne osoby.

Jak pracuje twój mózg przez większość czasu?

Twój mózg pracuje cały czas żeby pomóc ci odpowiadać na to, czego doświadczasz. Żeby móc to robić, polega on na chemicznych przekaźnikach nazywanych neuroprzekaźnikami. Neuroprzekaźniki to potężne narzędzie służące do komunikacji różnych części twojego mózgu, kontrolujących funkcje twojego ciała, włączając w to procesy kontrolujące zachowanie, takie jak sen i apetyt, oraz procesy emocjonalne, takie jak nastrój i koncentracja. W ciągu twojego życia neuroprzekaźniki reagują z docelowymi miejscami przez twój mózg, żeby pomóc ci reagować na sytuacje w odpowiedni i zdrowy sposób.

Co może pójść nie tak?

Czasami neuroprzekaźniki przestają właściwie działać i powodują problemy w systemie komunikacyjnym mózgu. Jeden problem, nazywany chemiczną nierównowagą, może spowodować zmiany w różnych aspektach twojego zdrowia psychicznego i fizycznego. Wielu naukowców wierzy, że poważne zmiany emocjonalne i zmiany zachowania obecne w depresji spowodowane są przez brak równowagi lub problemy z neuroprzekaźnikami nazywanymi monoaminami. Monoaminy znajdują się w dużych stężeniach w systemie limbicznym twojego ciała, który kontroluje emocje, sen, apetyt i pamięć. Kiedy stężenia monoamin są zbyt niskie, pojawiają się objawy depresji.
Neuroprzekaźniki i depresja
NuroprzekaźnikObjawy lub zachowanie
Niski poziom norepinefrynyobniżenie poziomu energii lub motywacji, deficyt uwagi i pamięci
Niski poziom serotoninynasilenie nastroju depresyjnego, brak lub nadmierny apetyt, problemy ze snem
Niski poziom dopaminynasilenie problemów z apetytem, kompulsywne zachowanie; zmniejszenie satysfakcji

Objawy:

Zaburzenia depresyjne zmieniają sposób, w jaki czuje i zachowuje się osoba podczas okresu nazywanego epizodem depresyjnym.
Epizody depresyjne: w tym okresie osoba czuje się bardzo smutna każdego dnia, a stan ten trwa minimum dwa tygodnie. Smutek jest subiektywny i różny u różnych osób, więc zanim przykleisz komuś etykietkę lub zdiagnozujesz kogoś smutnego jako osobę, która ma depresję, ważne jest, żebyś zastanowił się, czy zachowanie tej osoby jest zauważalnie inne od zachowania, jakie zwykle przejawiała w podobnych okolicznościach. Bardziej konkretne objawy, które muszą pojawiać się każdego dnia przez co najmniej dwa tygodnie to:
  • uczucie przygnębienia lub smutku przez większość czasu
  • poczucie, że życie nie jest już fajne i przyjemne
  • utrata zainteresowania sprawami, które wcześniej były ważną częścią życia
  • zmiany w apetycie i wadze, jak jedzenie znaczenie więcej i przybieranie na wadze, lub niejedzenie w ogóle
  • zmiany w jakości snu lub czasie trwania snu, jak spanie mniej, lub spanie więcej, ale budzenie się dalej zmęczonym
  • zmiany w rozmowności, na przykład o wiele mniejsza rozmowność
  • pobudzenie psychoruchowe, jak wykręcanie rąk, chodzenie tam i z powrotem, uderzanie stopą o podłogę
  • uczucie bycia bezwartościowym lub poczucie winy
  • niska samoocena
  • myślenie o śmierci lub życzenie sobie śmierci
Samobójstwo: myśli o samobójstwie to najpoważniejszy objaw depresji. Kiedy ludzie stale doświadczają ekstremalnych objawów, takich jak wymienione powyżej, mogą czasami zacząć myśleć, że śmierć jest jedynym sposobem, żeby uciec od bólu. Ponieważ mogą również czuć, że nie ma dla nich nadziei na przyszłość i nic już nie będzie lepiej, jest o wiele bardziej prawdopodobne, że zaczną rzeczywiście realizować myśli, które mają o śmierci. Kiedy ich depresja staje się bardziej nasilona, ryzyko samobójstwa także rośnie.
Konkretne znaki ostrzegawcze samobójstwa obejmują:
  • częste, intensywne lub długotrwałe myśli wyobrażające samobójstwo, lub myśli o zabiciu samego siebie
  • stwierdzenie, że nie ma powodu, żeby żyć
  • uczucie bycia w pułapce lub bycia ciężarem dla innych
  • wzrost spożywania alkoholu lub używanie narkotyków
  • rozdawanie swoich rzeczy oraz pożegnanie w sposób, który wydaje się ostateczny
Jeśli czujesz się zagrożony/a, lub ktoś kogo znasz może być zagrożony, prosimy, zadzwoń po pomoc pod bezpłatny kryzysowy telefon zaufania dla dzieci i młodzieży 116 111 (można dzwonić codziennie w godzinach 12:00-22:00 z wyjątkiem świąt) lub dla dorosłych 116 123 (14:00-22:00, codziennie z wyjątkiem świąt).

Co wywołuje depresję?

Tak jak większość zaburzeń nastroju, depresja nie ma jednej przyczyny. Najczęściej jest wynikiem wystąpienia wielu różnych czynników jednocześnie, które wpływając na siebie nawzajem, zaburzają równowagę chemiczną w twoim mózgu.
  • Czynniki biologiczne: jeśli ktoś w twojej rodzinie miał zaburzenia nastroju, jak depresja, to jest o wiele większa szansa, że też ci się to zdarzy. Nawet inne choroby psychiczne, takie jak schizofrenia czy alkoholizm, zwiększają ryzyko zachorowania na depresję.
  • Czynniki psychologiczne: stresujące lub negatywne wydarzenia życiowe, takie jak śmierć w rodzinie, rozwód, utrata pracy, często są czynnikiem wyzwalającym pojawienie się depresji. Kiedy doświadczasz stale i chronicznie traumatycznych wydarzeń lub stresu, masz o wiele większe prawdopodobieństwo wystąpienia depresji.
  • Czynniki behawioralne: zwiększone spożywanie alkoholu lub narkotyków lub leków (nieprzepisanych przez lekarza, lub w zbyt dużych dawkach) może doprowadzić do rozwinięcia depresji, a często pogarsza jej objawy.
  • Czynniki społeczne: brak wsparcia otoczenia, takiego jak znaczące relacje z rówieśnikami lub rodziną, wiązany jest z objawami depresji.
Czynniki powiązane z zaburzeniami nastroju

Jak często występuje depresja?

Około 5% dorosłych na świecie, a w Polsce nawet do 15% osób dorosłych, cierpi na depresję w jakimś momencie swojego życia. Twoja podatność na depresję jest większa, jeśli jesteś kobietą, chorujesz już jakąś chorobę w rodzaju choroby serca czy nowotworu, żyjesz w miejscu ze słabym lub brakiem dostępu do opieki zdrowotnej i nie masz pracy. Wysoka częstość występowania depresji sprawiła, że samobójstwo staje się coraz poważniejszym problemem także w Polsce (chociaż ze względu na uwarunkowania kulturowe nie aż tak poważnym jak w USA, gdzie w 2013 roku było 10 w kolejności przyczyną śmierci). Wskaźniki samobójstwa są największe w populacjach wrażliwych, takich jak weterani wojenni (USA), osoby identyfikujące się jako lesbijki, geje, osoby biseksualne, transpłciowe, lub nie potrafiące tego określić, oraz młodzi ludzie pomiędzy 15 a 24 rokiem życia.

Czy możliwe jest zapobieganie depresji?

Większość naukowców i praktyków zajmujących się zdrowiem psychicznym mówi, że depresji nie da się zapobiec, i może się ona przytrafić każdemu, w dowolnym momencie. Zamiast zapobiegania podkreślają znaczenie dobrego radzenia sobie z epizodami depresyjnymi, kiedy już się one zaczną. Niektóre strategie, które mogą wzmocnić mechanizmy radzenia sobie i zmniejszać nasilenie lub długość trwania objawów to rozwinięcie zdrowych nawyków, takich jak spożywanie posiłków bogatych w składniki odżywcze, ćwiczenia fizyczne, regularny sen, unikanie narkotyków i alkoholu, kontakty z rodziną i przyjaciółmi.

Jak leczy się depresję?

Leczenie depresji jest zwykle integracyjne. Oznacza to, że łączy się interwencje psychiatryczne, psychologiczne i behawioralne, żeby odpowiedzieć na specyficzne potrzeby i objawy konkretnego pacjenta. Różne sposoby leczenia działają razem, żeby przywrócić normalny nastrój i zwiększyć zdolność osoby do radzenia sobie ze światem wokół niej.
Sposoby leczenia:
  • Leki na zaburzenia depresyjne nazywane są antydepresantami. Antydepresanty poprawiają działanie neuroprzekaźników w mózgu. Niektóre skupiają się na blokowaniu reabsorbcji określonych neuroprzekaźników. Do tej kategorii zaliczają się inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i norepinefryny (SNRI), i inhibitory wychwytu zwrotnego norepinefryny i dopaminy (NDRI). Inne antydepresanty, jak inhibitory monoaminooksydazy (MAOI) skupiają się na zwiększaniu poziomu neuroprzekaźników dzięki regulacji enzymu (nazywanego monoaminooksydazą), który zwykle uczestniczy w ich reabsorbcji w mózgu.
  • Innym sposobem leczenia depresji jest terapia elektrowstrząsami, czyli ECT, która polega na umieszczeniu elektrod na głowie człowieka, które przepuszczają prąd elektryczny przez jego mózg. Jest to często używane jako sposób na poprawienie funkcjonowania neuroprzekaźników kiedy danej osobie nie pomagają antydepresanty.
Wpływ terapii elektrowstrząsami na uwalnianie neuroprzekaźników
Psychoterapia:
  • Psychoterapia nie zajmuje się podstawowymi przyczynami depresji, ale może poprawić funkcjonowanie podczas i po epizodach depresyjnych. Jedną z najbardziej efektywnych form psychoterapii w przypadku depresji jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). CBT skupia się na zidentyfikowaniu negatywnych myśli, emocji, przekonań i zachowań, oraz zastępowaniu ich bardziej pozytywnymi. Pomaga to pacjentom radzić sobie z dawnymi urazami jak również z nowymi stresującymi sytuacjami. Inne formy terapii skupiają się na poprawie związków społecznych i przyjmowaniu długoterminowych celów. Psychoterapia często połączona jest z przyjmowaniem leków i innymi formami leczenia psychiatrycznego.
    Leczenie behawioralne:
  • Interwencje behawioralne w przypadku depresji zwykle polegają na rozwijaniu zdrowych nawyków życiowych, jak wykonywanie ćwiczeń fizycznych, medytacja, słuchanie muzyki, zdrowe odżywianie i trzymanie się określonego schematu snu.

Weź pod uwagę:

  • Ludzie na całym świecie doświadczają zaburzeń nastroju, ale w niektórych kulturach do ich opisania nazywane są różne określenia. Na przykład w Ameryce Łacińskiej używa się słowa "susto" do określenia choroby psychicznej z objawami podobnymi do depresji. Susto pojawia się, kiedy osoba przechodzi w swoim życiu wydarzenie tak traumatyczne, że jej dusza opuszcza jej ciało. Może to powodować problemy z apetytem, snem, uczucia smutku i niskie poczucie własnej wartości, zmniejszone zainteresowanie aktywnościami, a czasami skutkuje samobójstwem lub śmiercią. Więc kiedy myślisz o depresji, pamiętaj o różnicach kulturowych i kontekście - może to ci pomóc lepiej zrozumieć w jaki sposób choroba może się rozwijać i być leczona w konkretnych populacjach.
  • Chociaż depresja jest uleczalną chorobą psychiczną, wiele osób unika szukania leczenia. Dlaczego? W Polsce częstą przyczyną jest stygmatyzacja depresji i innych chorób psychicznych. W naszej kulturze ludzie wierzą często, że depresja jest oznaką słabości lub złego nastawienia, a czasami wręcz lenistwa - wiele osób nie wie (lub nie rozumie), że depresja jest rzeczywistym medycznym problemem. W wyniku takiej sytuacji osoby, które doświadczają depresji, mogą myśleć, że coś jest z nimi nie tak - czują się winne, nie mają nadziei, lub się wstydzą, że nie mogą po prostu "wziąć się w garść." Żeby pomóc w zmianie negatywnych założeń na temat depresji, powinniśmy zacząć myśleć i mówić o depresji w ten sam sposób, w jaki mówimy o innych problemach medycznych. Jeśli u kogoś zdiagnozowano nowotwór, to czy nie zachęcilibyśmy tej osoby do podjęcia chemioterapii lub radioterapii? Gdyby ktoś poważnie poparzył sobie rękę, to czy nie zawieźlibyśmy go do szpitala? Kiedy spojrzymy na chorobę psychiczną z tej samej perspektywy, możemy dać ludziom z depresją odwagę do szukania leczenia i pomocy.

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.