Kolebka cywilizacji

Mezopotamia, obszar między rzekami Eufrat i Tygrys (we współczesnym Iraku), jest często określany jako kolebka cywilizacji, bo tu po raz pierwszy pojawiły się miasta. Historia Mezopotamii jest jednak nierozerwalnie związana z większym regionem, na który dziś składają się Egipt, Iran, Syria, Jordania, Izrael, Liban, państwa Zatoki Perskiej i Turcja. Często nazywamy ten region Bliskim lub Środkowym Wschodem.

Skąd taka nazwa? Blisko czego leży ten Wschód? Chodzi tu o bezpośrednie sąsiedztwo tych krajów z Zachodem (z Europą), dlatego właśnie obszar ten określa się terminem "Bliski Wschód". Sztuka starożytnego Bliskiego Wschodu od dawna uznawana była za część zachodniej kultury, choć to przecież nic oczywistego. Stało się tak jednak z powodu zainteresowania ludzi Zachodu biblijną Ziemią Świętą. Chęć odnalezienia miast wspominanych w Biblii (takich jak Niniwa czy Babilon) zaowocowała dziewiętnastowiecznymi francuskimi i angielskimi ekspedycjami na Bliskim Wschodzie. Miasta te zostały odkryte, a wykopaliska odsłoniły zaginiony świat starożytnej sztuki.

Wykopaliska zainspirowały powstanie Dworu Niniwy na Wystawie Światowej, która odbyła się w Londynie w 1851 r., a także stylu w sztuce dekoracyjnej i architekturze zwanego odrodzeniem asyryjskim. Sztuka starożytnego Bliskiego Wschodu jest dziś nadal popularna: w 2007 r. sześciocentymetrowa kamienna figurka z początków trzeciego tysiąclecia p.n.e. zwana Lwicą Guennol sprzedana została za 57,2 mln dolarów, stając się wówczas drugą najdroższą rzeźbą na świecie.

Historia Bliskiego Wschodu jest skomplikowana, imiona władców i nazwy miejsc często wydają się nie do przeczytania, wymówienia czy przeliterowania. Dziś ta część świata znajduje się daleko od kultury Zachodu, a polityczne napięcia w regionie utrudniają porozumienie. Jeśli jednak poznasz trochę kontekst geograficzny i historyczny, sztuka wschodnia odkryje przed tobą swe wyjątkowe kameralne piękno, i fascynującą złożoność.

Mezopotamia pozostaje obszarem geograficznych kontrastów - rozległe pustynie otoczone przez chropowate pasma górskie, z rozrzuconymi tu i ówdzie bujnymi oazami. Na tym tle płyną potężne rzeki, istniał bogaty system nawadniający, który prowadził wodę z rzek - szczególnie w południowej Mezopotamii, gdzie najwcześniej powstawały ośrodki miejskie.

W regionie brakuje drewna i kamienia budowlanego oraz metali szlachetnych. Dawniej Mezopotamia kupowała te pożądane towary za płody rolne. Systemy nawadniające budowane na wielka skalę i robotników potrzebnych do pracy na roli zapewniała władza centralna. To co odróżnia Mezopotamię i daje jej specjalne miejsce w historii zachodniej kultury to bardzo wczesne rozwinięcie władzy centralnej panującej nad duża populacją mieszkającą w ośrodkach miejskich. Tutaj, po raz pierwszy w historii świata, dzięki zapasom żywności i rozwiniętej klasie urzędniczej, rzemieślnicy i artyści mogli wyspecjalizować się w swoim fachu.

Autor eseju: dr Santa German