Ziggurat w mieście Ur

Wielki ziggurat

Ziggurat jest najbardziej charakterystycznym elementem architektury starożytnego Bliskiego Wschodu. Tak jak egipska piramida starożytny ma on cztery ściany i wznosi się wysoko w stronę krainy bogów. Jednakże w odróżnieniu od piramidy ziggurat nie miał gładkiej zewnętrznej powierzchni, tylko podzieloną na stopnie, co ułatwiało wykonywanie codziennej pracy toczącej się na tej budowli, w tym nadzoru administracyjnego czy obrzędów religijnych kluczowych dla miast starożytnego Bliskiego Wschodu. Zigguraty są odnajdywane na obszarze całego dzisiejszego Iraku i Iranu, stanowiąc imponujące świadectwo potęgi i umiejętności starożytnych kultur, które je wznosiły.

Jednym z największych i najlepiej zachowanych zigguratów w Mezopotamii jest wielki ziggurat w Ur. Niewielkie wykopaliska odbyły się na tym stanowisku już na przełomie XIX i XX w, a w latach dwudziestych sir Leonard Woolley w ramach wspólnego projektu Muzeum Uniwersytetu Pensylwanii i Muzeum Brytyjskiego w Londynie odkopał ten monument w całości.

Woolley znalazł ogromną budowlę w kształcie piramidy zorientowaną wzdłuż osi północ-południe, o wymiarach 64 x 46 m, złożoną z trzech poziomów tarasów, oryginalnie wznoszącą się na wysokość 20-30 metrów. Trzy monumentalne ciągi schodów prowadziły w górę do bramy na pierwszym tarasie. Następnie pojedynczy rząd stopni piął się na drugi poziom, na którym umieszczono trzeci stopień zigguratu stanowiący podstawę dla świątyni i ostatniego, najwyższego tarasu. Rdzeń zigguratu wykonano z cegły mułowej, po czym pokryto go wypalanymi cegłami na podkładzie z asfaltu, naturalnego materiału podobnego do smoły. Każda z tych wypalanych cegieł miała wymiary ok. 30 x 30 x 7 cm i ważyła ok. 15 kg. Do budowy niższej części zigguratu utrzymującej pierwszy taras użyto ok. 720 000 wypalanych cegieł. Ilość materiału konieczna do wykonania zigguratu w Ur jest zdumiewająca.

Ziggurat w Ur oraz świątynię na jego szczycie zbudował ok. 2100 r. p.n.e. król Ur-Nammu z trzeciej dynastii Ur dla boga Nanny, patrona miasta-państwa. Budowla stanowić miała z pewnością najwyższy punkt miasta i jak iglica średniowiecznej katedry przyciągać z daleka wzrok podróżnych i wierzących. Ponieważ ziggurat był podstawą świątyni patrona miasta Ur, było to też zapewne miejsce, gdzie mieszkańcy przynosić mieli nadwyżki plonów oraz gdzie przybywali po przydziały żywności. W czasach starożytnych ziggurat odwiedzano by karmić zarówno duszę, jak i ciało.

Bez wątpienia najważniejszą częścią zigguratu w Ur była znajdująca się na jego szczycie świątynia Nanny, która niestety nie przetrwała do naszych czasów. Archeolodzy znaleźli jedynie niebieskie glazurowane cegły, które mogły być elementem dekoracji świątyni. Niższa, nadal istniejąca część zigguratu kryje w sobie niezwykłe rozwiązania inżynierskie i projektanckie. Na przykład rdzeń zigguratu z niewypalanych cegieł mułowych staje się mniej lub bardziej przesiąknięty wodą w zależności od pory roku, dlatego budowniczowie zaplanowali otwory w zewnętrznej warstwie z twardszego materiału, co umożliwiało parowanie wilgoci zgromadzonej w środku. Ponadto na tarasach zbudowano system odprowadzania wody deszczowej z zimowych opadów.

Ziggurat w Ur był odnawiany dwukrotnie. Pierwsza renowacja miała miejsce jeszcze w starożytności. Ostatni nowobabiloński król, Nabonid, odnowił dwa górne tarasy budowli w VI w. p.n.e. Mniej więcej 2400 lat później w latach 80 XX w. Saddam Husajn odrestaurował fasadę niższej części zigguratu, w tym trzy monumentalne ciągi schodów prowadzące w górę do bramy na pierwszym tarasie. Jednak od tej ostatniej renowacji ziggurat zdążył już nieco ucierpieć.

Podczas ostatniej wojny prowadzonej przez Amerykanów i siły koalicji międzynarodowej Saddam Husajn stacjonował swoje myśliwce MiG tuż obok zigguratu z nadzieją, że bombowce oszczędzą je z obawy przed zniszczeniem starożytnego zabytku. Pomysł Husajna wypalił tylko częściowo, ponieważ ziggurat został jednak w pewnym stopniu uszkodzony wskutek amerykańskich i koalicyjnych bombardowań.

Tekst dr Senta German