Stupa

Czy kopiec ziemi może reprezentować Buddę, ścieżkę do Oświecenia, górę i wszechświat jednocześnie? Może, jeśli jest to stupa. Stupa (w sanskrycie oznacza stertę lub stos) jest ważną formą architektury buddyjskiej, chociaż powstała wcześniej niż buddyzm. Powszechnie uważa się ją za pomnik nagrobny - miejsce pochówku lub miejsce na przedmioty religijne. Najprościej mówiąc, stupa to kopiec ziemi obudowany kamieniami. W buddyzmie najwcześniejsze stupy zawierały porcje prochów Buddy, w wyniku czego zaczęły być kojarzone z jego ciałem. Dodanie prochów Buddy do kopca ziemi napełniało go energią samego Buddy.

Jeszcze zanim powstał buddyzm, wielcy nauczyciele byli chowani w kopiastych mogiłach. Niektórzy byli skremowani, ale czasami chowano ich w siedzącej pozycji medytacyjnej. Zatem kopulasty kształt stupy zaczął reprezentować osobę medytującą podobnie jak Budda, kiedy osiągnął Oświecenie i wiedzę o Czterech Szlachetnych Prawdach. Podstawa stupy przedstawia skrzyżowane nogi, gdy siedział w pozycji medytacyjnej (zwanej padmasaną lub pozycją lotosu). Środkowa część to ciało Buddy, a szczyt kopca, gdzie słup wznosi się z wierzchołka otoczonego małym płotem, reprezentuje jego głowę. Zanim powstały wizerunki ludzkiego Buddy, płaskorzeźby często przedstawiały praktykujących oddających hołd stupie.

Prochy Buddy były chowane w stupach zbudowanych w miejscach związanych z ważnymi wydarzeniami z jego życia, w tym Lumbini (gdzie się urodził), Bodh Gaya (gdzie osiągnął Oświecenie), w Parku Jeleni w Sarnath (gdzie głosił swoje pierwsze kazanie obwieszczając Cztery Szlachetne Prawdy - zwane także dharmą lub prawem) i Kushingarze (gdzie zmarł) Wybór tych czy innych miejsc opierał się zarówno na prawdziwych, jak i legendarnych wydarzeniach.

Według legendy król Ashoka, pierwszy król, który przyjął buddyzm (rządził większością subkontynentu indyjskiego od ok. 269 do 232 r. p.n.e.), stworzył 84 000 stup i podzielił prochy Buddy pomiędzy wszystkie z nich. Chociaż jest to spora przesada (a stupy zostały zbudowane przez Ashokę jakieś 250 lat po śmierci Buddy), jasnym jest, że Ashoka był odpowiedzialny za budowę wielu stup w całych północnych Indiach i na innych terytoriach pod panowaniem dynastii Maurjów na obszarach znanych obecnie jako Nepal, Pakistan, Bangladesz i Afganistan.

Jednym z celów Ashoki było zapewnienie nawróconym na buddyzm narzędzi, które pomogłyby im w nowej wierze. W ten sposób król postępował zgodnie ze wskazówkami Buddy, który przed śmiercią (parinirwana) polecił, aby stupy były wznoszone także w miejscach innych niż związane z kluczowymi momentami jego życia, aby „serca wielu stały się spokojne i pełne radości.” Ashoka budował również stupy w regionach, gdzie ludzie mogli mieć trudności z dotarciem do tych, które zawierały prochy Buddy.

Praktyka budowania stup rozprzestrzeniła się wraz z doktryną buddyjską na Nepal i Tybet, Bhutan, Tajlandię, Birmę, Chiny, a nawet Stany Zjednoczone, gdzie skupiają się duże społeczności buddyjskie. Podczas gdy stupy zmieniły formę przez lata, ich funkcja pozostła zasadniczo niezmieniona. Stupy przypominają buddyjskiemu praktykującemu Buddę i jego nauki prawie 2500 lat po jego śmierci.

Dla buddystów budowanie stup przynosi również korzyści karmiczne. Karma, kluczowy element zarówno hinduizmu, jak i buddyzmu, to energia wytwarzana przez czyny człowieka i etyczne konsekwencje tych działań. Karma wpływa na następne istnienie lub odrodzenie danej osoby. Na przykład w Sutrze Avadana nakreślono dziesięć zalet budowy stupy. Jedna z nich głosi, że jeśli praktykujący zbuduje stupę, nie odrodzi się w odległym miejscu i nie będzie cierpiał z powodu skrajnego ubóstwa. W rezultacie ogromna liczba stup powstaje na wsiach w Tybecie (gdzie nazywane są czortenami) i Birmie (czedi).

Buddyści odwiedzają stupy, aby odprawiać rytuały, które pomagają im osiągnąć jeden z najważniejszych celów buddyzmu: zrozumieć nauki Buddy, znane jako Cztery Szlachetne Prawdy (znane również jako dharma i prawo), aby kiedy umrą mogli uwolnić się od samsary, niekończącego się cyklu narodzin i śmierci.

Cztery Szlachetne Prawdy:
1. Życie jest cierpieniem (cierpienie = odrodzenie).
2. Przyczyną cierpienia jest pożądanie.
3. Przyczynę pożądania należy przezwyciężyć.
4. Gdy pożądanie zostanie przezwyciężone, nie będzie już cierpienia (cierpienie = odrodzenie).

Kiedy ludzie w pełni zrozumieją Cztery Szlachetne Prawdy, będą w stanie osiągnąć Oświecenie czyli pełną wiedzę o dharmie. W rzeczywistości Budda oznacza „Oświecony” i to wiedzy, którą Budda zdobył na swojej drodze do osiągnięcia Oświecenia, praktykujący buddyści poszukują by sami mogli tam dotrzeć.

W jednej z wczesnych sutr (zbiór opowieści przypisanych Buddzie tworzących tekst religijny) jest zapisane, że Budda dał konkretne wskazówki dotyczące właściwej metody uhonorowania swoich szczątków (Sutra Maha-parinibbāna): jego prochy miały być pochowane w stupie na skrzyżowaniu mitycznych czterech wielkich dróg (czterech kierunków kosmosu), pośrodku nieruchomej piasty koła, w miejscu Oświecenia.

Jeśli pomyślimy o stupie jako o kręgu lub kole, jej nieruchome centrum symbolizuje Oświecenie. Podobnie praktykujący osiąga stabilność i spokój, gdy w pełni zrozumie buddyjską dharmę. Wiele stup umieszczonych jest na kwadratowej podstawie, której cztery boki reprezentują cztery kierunki: północ, południe, wschód i zachód. Każdy bok często ma bramę pośrodku, co pozwala praktykującemu wejść z dowolnej strony. Bramy nazywa się toranami. Każda z nich reprezentuje również cztery wielkie wydarzenia życiowe Buddy: wschód - narodziny Buddy, południe - Oświecenie, zachód - Pierwsze Kazanie, kiedy ogłosił swoje nauki czyli dharmę) i północ - Nirwanę. Bramy są obrócone pod kątem prostym do axis mundi (mitycznej osi świata, centrum kosmosu) aby zakreślić ruch na kształt ramion swastyki, symbolu, którego nazwa w sanskrycie oznacza „być dobrym” („su” oznacza dobry lub pomyślny, „asti” znaczy być). Torany zatem to bramy prowadzące praktykującego we właściwym kierunku, właściwą drogą do Oświecenia, do zrozumienia Czterech Szlachetnych Prawd.

Na szczycie stupy znajduje się jaszti, czyli iglica, która symbolizuje axis mundi, czyli linię przechodzącą przez środek Ziemi, wokół której obraca się wszechświat. Jaszti jest otoczony przez harmikę, czyli ganek lub płotek, a zwieńczony jest ćhatrą, parasolem symbolizującym królewskość i ochronę.

Stupa obrazuje coś tak potężnego, że trudno to pojąć. Jej iglica symbolizuje środek kosmosu dzielący świat na sześć kierunków: północ, południe, wschód, zachód, nadir i zenit. Ta centralna oś, axis mundi, odpowiada osi, która przecina ludzkie ciało. W ten sposób ciało człowieka funkcjonuje również jako mikrokosmos we wszechświecie. Ludzki kręgosłup jest osią, która przecina Górę Meru - świętą górę w centrum świata buddyjskiego, wokół której świat się obraca. Celem praktykującego jest wspinanie się na szczyt jego własnego umysłu, wspinanie się krok po kroku na coraz wyższe poziomy Oświecenia.

Praktykujący nie wchodzi do stupy, gdyż jest to lity obiekt. Zamiast tego okrąża ją. Jest to praktyka medytacyjna koncentrująca się na naukach Buddy. Ten ruch symbolizuje niekończący się cykl odrodzenia (samsarę) i odnogi Ośmiorakiej Ścieżki (osiem wskazówek, które pomagają praktykującemu), która prowadzi do wiedzy o Czterech Szlachetnych Prawdach i do środka nieruchomej piasty koła - Oświecenia. Ta chodząca medytacja umożliwia praktykującemu wyobrażenie sobie Oświecenia jako ruchu od obwodu stupy do nieruchomej piasty w centrum oznaczonym przez jaszti.

To video/animacja ukazuje perspektywę osoby okrążającej Wielką Stupę w Sańći. W tle słychać mnichów śpiewających modlitwy buddyjskie, które pomagają im w medytacji. Okrążanie bywa także elementem innych wyznań. Na przykład muzułmanie okrążają Al-Kabę w Mekce, a katedry na Zachodzie, takie jak Notre Dame w Paryżu, posiadają półkoliste apsydy - pomieszczenia, które okalają tył ołtarza zamykając prezbiterium.

Praktykujący może chodzić, aby okrążać stupę lub poruszać się wokół niej w serii prostracji (głeboki pokłon, który sprowadza ciało praktykującego nisko na ziemię do pozycji ukazującej oddanie i pokorę). Energiczne poruszanie się wokół stupy podnosi temperaturę ciała. Praktykujący robią to, aby naśladować ciepło ognia, który skremował ciało Buddy i wypalił więzi z jestestwem i przywiązanie do doczesnego świata. Powiązania z ziemską krainą są uważane za przeszkody na drodze do Oświecenia. Co ważne, okrążanie nie jest uwielbieniem dla samych relikwii - ta różnica czasami bywa myląca dla początkujących praktykujących. Budda nie chciał być czczony jako bóg, ale chciał, aby jego prochy w stupach służyły jako przypomnienie Czterech Szlachetnych Prawd.

Małe stupy mogą pełnić funkcję ofiar wotywnych (przedmiotów, które są ofiarowane w akcie wiary i oddania). Aby zdobyć zasługi czy poprawić własną karmę, ludzie mogli sponsorować odlewanie stupy wotywnej. Stupy indyjskie i tybetańskie zazwyczaj mają napisy, które mówią, że stupa została wykonana „po to, aby wszystkie istoty mogły osiągnąć Oświecenie”. Stupy wotywne mogą być konsekrowane i używane na ołtarzach domowych lub wykorzystywane w świątyniach klasztornych. Ponieważ są małe, można je łatwo transportować. Wotywne stupy, wraz z małymi posągami Buddy i innych buddyjskich bóstw, zostały przyniesione do Nepalu, przez Himalaje i do Tybetu, przyczyniając się do szerzenia doktryny buddyjskiej. Stupy wotywne są często rzeźbione z kamienia lub odlewane z brązu. Brązowe stupy mogą również służyć jako relikwiarz, a prochy ważnych nauczycieli mogą być umieszczone wewnątrz nich.

Ta stupa wyraźnie ukazuje związek między formą stupy a ciałem Buddy. Budda jest ukazany w momencie Oświecenia, kiedy otrzymał wiedzę o Czterech Szlachetnych Prawdach (dharmie lub prawie). Wykonuje gest bhumisparśamudra - powołania ziemi na świadka i siedzi w pozycji padmasana - pozycji lotosu. Siedzi w bramie oznaczającej świętą przestrzeń, która przypomina bramy po każdej stronie monumentalnych stup.

Autorka eseju: dr Karen Shelby