Juan Rodriguez: Metys, potomek Hiszpana i Indianki

Taki właśnie napis widnieje na malowidle José Joaquína Magón zatytułowanego Metys. Powstało ono w połowie XVIII wieku w Nowej Hiszpanii czyli w hiszpańskiej kolonii w Ameryce Środkowej. Malowidło ukazuje ojca pochodząca z Ameryki matkę oraz ich syna. Należy ono do serii obrazów dokumentujących powstałe w Nowej Hiszpanii mieszane związki pomiędzy takimi grupami etnicznymi jak Hiszpanie, Indianie, Afrykanie i ludność o mieszanej krwi. Tego typu obrazom nadano nazwę pinturas de castas ("obrazy kastowe", nazwa pochodząca od hiszpańskiego terminu "casta") i mimo, że miały one na celu odzwierciedlać rzeczywistość to tak naprawdę miały w sobie więcej fikcji niż prawdy.

Obrazy w stylu "casta paintings" zwykle przedstawiały matkę, ojca oraz dziecko (jedno lub dwoje). Ten model opierał się prawdopodobnie na wizerunkach Świętej Rodziny, które ukazywały Dziewicę Maryję, św. Józefa oraz Dzieciątko Jezus. Obrazy kastowe często były opatrzone napisami podającymi informację na temat rodzaju mieszanego związku. Tworzyły one rodzaj rasowej taksonomii, podobnej do znanej już taksonomii naukowej. W ten sposób malowidła w stylu "casta" odwoływały się do założeń epoki Oświecenia, a dokładnej do przekonań, że ludzie mogą być podzieleni na etniczne kategorie opierające się na ich wyglądzie zewnętrznym.

Często powstawały one w seriach zawierających szesnaście części - czasami części te były umieszczone na oddzielnych płótnach. Kostiumy, trzymane w dłoniach przedmioty, wykonywane czynności, otoczenie wraz z florą i fauną - wszytko to miało pomóc zdefiniować przedstawione na obrazach postacie i zakwalifikować je do danej rasy.

Na obrazie na pierwszym miejscu znajdował się zawsze pochodzący z Hiszpanii mężczyzna z miejscową kobietą. Towarzyszyło im ich dziecko: metys - osoba urodzona z takich właśnie rodziców. W raz z rozwojem malarstwa kastowego i wzrostem ilości takich zwiazków, nazwy umieszczane na obrazach zaczęły ukazywać społeczne niepokoje związane z mieszaniem się ras - często miały one pejoratywny wydźwięk.

Dla przykładu, potomkiem Hiszpanów i metysów był castizo (“spalone drzewo”), natomiast Hiszpanów i Murysków (muzułmanów, zmuszonych do przejścia na chrześcijaństwo) - albino torna atrás (co można przetłumaczyć jako "odwrócony albinos", a w języku angielskim tłumaczy się jako “Return-Backwards”), potomek No te entiendo (tłum: "Nie-Rozumiem-Cię") i Cambuja (dziecka Indianki i Afrykanina) to tente en el aire (“Hold-Yourself-in-Mid-Air”). Tubylcom, którzy chcieli żyć z dala od “cywilizowanych” norm społecznych i którzy nie byli chrześcijanami nadawano natomiast nazwę mecos lub inaczej "barbarzyńcy".

Malartswo kastowe starało się przekazać, że im bardziej europejskie jest twoje pochodzenie tym wyżej znajdujesz się w społecznej i rasowej hierarchii. Hiszpanie o czystej krwi obecni na obrazach zawsze zajmowali najwyższą pozycję, byli również najlepiej ubrani i najbardziej “ucywilizowani”. Wizerunki wyraźnie podkreślały, że status społeczny był ściśle związany z rasą, a co za tym idzie z wyglądem zewnętrznym.

Wielu znanych artystów, takich jak m.in. Juan Rodríguez Juárez, Miguel Cabrera czy Juan Patricio Morlete Ruiz, zajmowało się tego rodzaju sztuką. Rodríguez Juárez był jednym z jej pionierów. To właśnie jemu przypisuje się autorstwo obrazu Metys, potomek Hiszpana i Indianki (powyżej). Porusza on w nim tę samą tematykę co dzieło Joaquína Magón [2].

. Obraz jest prostą kompozycją, ukazuje matkę obejmującą dwoje dzieci. Jedno z nich do sługa, który niesie dziecko przedstawionej pary. Indianka ma na sobie przepiękny huipil (tradycyjny strój noszony przez mieszkanki terenów od środkowego Meksyku do Ameryki Środkowej) z koronkowymi rękawami oraz okazałą biżuterię. Odwraca się ona spoglądając na męża, dłonią wskazuje dzieci. Mężczyzna, ubrany w europejski strój we francuskim stylu i pudrowana perukę, spogląda na dzieci z góry. Jego ręka spoczywa na ramieniu żony (lub plecach dziecka). Młody sługa patrzy w górę, na ojca. Rodzina wydaję się spokojna, żyjąca w harmonii, a nawet kochająca. Nie każda jednak taka była. Im więcej takich serii powstawało, tym częściej rodziny występowały w zniszczonym, zdewastowanym otoczeniu, a wśród ich członków można było dostrzec goszczącą niezgodę. Postacie wraz z upływem czasu były również ukazywane jako ciemniejsze. W drugiej połowie XVIII wieku tamtejsze rodziny stawały się coraz bardziej zróżnicowane rasowo, a warunki w jakich żyli według obrazów kastowych coraz bardziej odbiegały od ideału. We wczesnych seriach, takie jak te Rodrígueza Juárez, rodziny najczęściej były ubrane w o wiele bardziej fantazyjne stroje niż te na późniejszych wizerunkach.

Ale kto właściwie zlecał wykonanie takich obrazów? Istniejące materiały sugerują, że niektóre z tego typu serii były zamawiane przez Wicekrólów (zastępców króla Hiszpanii, sprawujących za niego rządy w Ameryce), którzy powracając do Hiszpanii, sprowadzali owe dzieła razem ze sobą. Inne serie z kolei wykonywano na zlecenie znaczących zarządców. Nadal jednak mało wiadomo o ludziach sprawujących patronat nad tą sztuką. Do pewnego stopnia możemy sami się domyślać kim oni byli. Obrazy kastowe odzwierciedlały rosnące społeczne niepokoje na temat między-etnicznych małżeństw, jest więc możliwe, że to członkowie elit, twierdzący, że są czystej krwi, zmartwieni faktem, że ich czysta krew miesza się nadmiernie z inną, zamawiali owe dzieła.

Tekst: Dr. Lauren G. Kilroy-Ewbank

[1] “En la America nacen gentes diverzas en color, en costumbres, genios y lenguas. Del español y la yndia nace el mestizo, por lo común, humilde, quieto y sencyllo.”

[2] De español y de india, produce mestiso [sic].

Polecana literatura:
  Ilona Katzew, Casta Painting: Images of Race in Eighteenth-Century Mexico (New Haven: Yale University Press, 2005).