Świątynia Amona-Re i Wielki Hypostyl, Karnak

Potężna świątynia w Karnaku była najważniejszym centrum kultu boga Amona-Re w Tebach w okresie Nowego Państwa (1550-1070 r. p.n.e.). Do dziś pozostaje jednym z największych kompleksów świątynnych na świecie. Karnak nie był jednak miejscem poświęconym tylko jednemu bogowi - poza świątynią Amona-Re znajdowały się tam również świątynie Mut i Montu. W porównaniu z innymi obszarami świątynnymi z czasów starożytnego Egiptu Karnak nie jest w najlepszym stanie, a mimo to stanowi dla badaczy bogate źródło informacji o egipskiej religii i sztuce.

Miejsce to zaczęło się rozwijać w okresie Średniego Państwa (2055-1650 r. p.n.e.) i początkowo było dość niewielkie, jednak wraz ze wzrostem znaczenia Teb kolejni faraonowie starali się zostawić w Karnaku coś po sobie. Główny obszar świątynny liczył w rezultacie nie mniej niż dwadzieścia świątyń i kaplic.[1] Karnak nazywano "Najbardziej Dobranym z Miejsc" (Ipet-isut). Był nie tylko ośrodkiem kultu Amona i jego ziemskim mieszkaniem, ale także miejscem pracy społeczności kapłanów, którzy mieszkali w kompleksie. Na jego terenie znajdowały się także święte jezioro, kuchnie i warsztaty wytwarzające dewocjonalia i wyposażenie świątyń.

Główna świątynia Amona-Re ma dwie osie - jedną na linii północ-południe i drugą na linii wschód-zachód. Ta pierwsza biegnie na południe w stronę świątyni w Luksorze, z którą świątynię Amona-Re łączyła aleja sfinksów o baranich głowach.

Choć sanktuarium już w starożytności traktowano jak kamieniołom, w zespole świątyń wciąż zachowało się kilka unikalnych elementów architektonicznych. Przykładem jest najwyższy obelisk Egiptu stojący w Karnaku i poświęcony królowej Hatszepsut, która jako faraon rządziła krajem w okresie Nowego Państwa. Wykonany z jednego bloku czerwonego granitu stał początkowo obok swojego bliźniaka, ten jednak został wywieziony przez cesarza Konstantyna i ustawiony w Rzymie. Inną niezwykłą budowlą jest Świątynia Jubileuszowa Totmesa III, z kolumnami przypominającymi maszty namiotu, które faraon z pewnością świetnie znał z czasów swoich licznych wypraw wojennych.

Jednym z największych cudów architektonicznych Karnaku jest sala hypostylowa z okresu rządów Ramessydów (sala hypostylowa to pomieszczenie, w którym strop oparty jest na równomiernie rozmieszczonych kolumnach). Sala podparta jest 134 potężnymi kamiennymi kolumnami, a 12 z nich w nawie głównej ma niemal 23 m wysokości. Tak jak w innych świątyniach wnętrze ozdobione było polichromią w żywych kolorach, a część z malowideł w górnej części kolumn i sufitu przetrwała do dziś. Podwyższona środkowa część sali umożliwiła Egipcjanom zastosowanie oświetlenia wnętrza w formie clerestorium (części ściany zapewniającej dopływ powietrza i światła do pomieszczenia, które w innym przypadku byłoby ciemne). Dodać trzeba, że najwcześniejsze przykłady zastosowania clerestorium odkryto właśnie w Egipcie. Niewielu ze starożytnych Egipcjan miało jednak dostęp do tej sali, ponieważ im dalej w głąb świątyni, tym bardziej ograniczona była liczba osób, które mogły tam wejść.

Koncepcja egipskiej świątyni powiązana była z ideą zep tepi czyli "pierwszego czasu", początków stworzenia świata. Świątynia miała być odbiciem momentu, gdy "kopiec stworzenia" wyłonił się z pierwotnych wód. Pylony lub wrota świątyni symbolizowały horyzont, a dalej podłoga podnosiła się aż do miejsca, gdzie znajdowało się sanktuarium bóstwa, tworząc wrażenie wspinania się po zboczu kopca, jak w momencie stworzenia. Dach świątyni był niebem, często więc ozdabiano go gwiazdami i ptakami. Kolumny dekorowano wzorami lotosu, papirusu i palm, by przypominały wilgotne środowisko, w jakim nastąpiło stworzenie. Peryferie Karnaku, które znajdowały się nad Nilem, były co roku zalewane - niewątpliwie był to celowy zabieg starożytnych architektów, który miał wzmacniać symbolikę świątyni.2]

Autor eseju: dr Elizabeth Cummins

[1] R. Wilkinson, Wszystko o świątyniach starożytnego Egiptu (The Complete Temples of Ancient Egypt) (Nowy Jork, Thames & Hudson, 2000), str. 154.

[2] R. Wilkinson, Wszystko o świątyniach starożytnego Egiptu (The Complete Temples of Ancient Egypt) (Nowy Jork, Thames & Hudson, 2000), str. 77.