Fotografia na początku XX wieku: Wstęp

Początek XX w. przyniósł ogromne zmiany w dziedzinie fotografii. I chociaż takie stwierdzenie dotyczyć może wszystkich sztuk wizualnych, dla fotografii wyjątkowa stała się zmiana postrzegania środków wyrazu właściwych tej dziedzinie. Aby lepiej zrozumieć tę zmianę i znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego fotografia szczególnie przemawiała do artystów w pierwszych latach poprzedniego stulecia oraz w jaki sposób włączono ja do praktyk artystycznych przed 1920 r., spróbujmy spojrzeć wstecz.

Pod koniec XIX w. fotografowanie stawało się coraz bardziej popularne, a nowinki techniczne, takie jak aparat fotograficzny Kodak #1(1888) upowszechniały tę dziedzinę wśród osób wywodzących się z wyższej klasy średniej. Aparat Kodak Brownie, królowego cena był o wiele niższa od cen podobnych urządzeń stał się bardzo popularny wśród przedstawicieli klasy średniej już przed 1900 r.

Fotografie uzyskiwały coraz większe uznanie wśród przedstawicieli świata nauki (i pseudo-nauki) ponieważ pozwalały rzetelnie dokumentować wizerunek ludzi, miejsc i zdarzeń. Fotografowie tacy jak Eadweard Muybridge tworzyli całe zbiory zdjęć przydatnych przy dokonywaniu pomiarów zmiany położeń ciała (ruchu) ludzi i zwierząt. Jego słynne fotografie pokazywały poszczególne fazy ruchu, zmieniające się zbyt szybko, by mogło je zarejestrować ludzkie oko, spełniając nadzieje wiązane z nowo odkrytymi możliwościami aparatów fotograficznych - wsparcia lub nawet tworzenia nowych sposobów prowadzenia badań naukowych.

. W sztuce ten środek wyrazu ceniono za możliwość odzwierciedlenia przy jego pomocy wszystkich szczegółów oraz powielania obrazu na potrzeby wielokrotnej publikacji. Mimo to fotografowie przez całe stulecie walczyli o uznanie ich za rzeczywistych przedstawicieli świata sztuki. Dopiero w trakcie paryskiej Wystawy Światowej zorganizowanej w 1859 r., 20 lat po wynalezieniu fotografii, po raz pierwszy prace fotografów znalazły się w pobliżu “prawdziwej” sztuki (malastrwa, grafiki i rzeźb), choć do obu obszarów wystawienniczych prowadziły osobne wejścia, podkreślając (przestrzennie i symbolicznie) różnicę dzielące obie grupy dzieł. W końcu fotografia to jedynie mechaniczne odzwierciedlanie rzeczywistości, a podsumowanie strategii marketingowej firmy Kodak (wyrażajcie się w zdaniu “Ty przyciskasz przycisk, my robimy całą resztę”) wyraźnie wskazywało, że niewiele potrzeba, żeby zrobić zdjęcie.

Skoro sztuka była przejawem wyobraźni, talentu i umiejętności, to jak można było uznać fotografię (wykonywaną za pomocą aparatu i światłoczułych środków chemicznych, a nie pędzla i farby) za rzecz jej równorzędną? Z drugiej strony, skoro celem fotografii było dokładne odzwierciedlanie rzeczywistości, trudno było akceptować retuszowane zdjęcia lub takie, które powstały z przerobionych negatywów. Wszystkie te pytania i wątpliwości przyczyniły się do powstania kilku mniej lub bardziej formalnych grup i stowarzyszeń fotografów podważających tę uproszczoną koncepcję istoty fotografii. Grupy te — wspierane przez światowej sławy artystów, takich jak Alfred Stieglitz — promowały dziewiętnastowieczny styl “fotografii artystycznej”, tworząc niskokontrastowe zdjęcia o ciepłym klimacie, jak choćby Stacja, czym podkreślano artystyczny potencjał fotografii.

Co zatem doprowadziło do zmiany w postrzeganiu fotografii na początku XX w.? Zmiany społeczne i kulturowe — na wielką, niespotykaną dotąd skalę. Środowisko artystyczne, jak wiele innych, odczuwało skutki ówczesnych zjawisk, takich jak uprzemysłowienie, rewolucyjne ruchy polityczne, wojna światowa, rozwój lotnictwa, kinematografii, radia, przemysłu samochodowego i in. Chciano zatem tworzyć sztukę, która lepiej przystawałaby do “nowoczesnego”, radykalizującego się świata.

Prace kubistów czy

futurystów często przywodzą na myśl symultanizm i tempo, niszczenie i odtwarzanie. Dadaiści również podważali granice tradycyjnie rozumianej sztuki, tworząc przedstawienia, wiersze, różnego rodzaju instalacje czy fotomontaże przy użyciu materiałów wykorzystywanych w życiu codziennym, innych niż farba, tusz, płótno czy brąz.

Wczesne lata dwudzieste XX w. przynoszą postęp i zmianę w postaci intensywnego rozwoju technologii, co z kolei przywraca nadzieję wielu ludziom dotkniętym straszliwymi skutkami I wojny światowej. Dla artystów awangardowych (franc.“avant-garde: straż przednia, przed tłumem”) fotografia staje się ważnym środkiem wyrazu, środkiem osadzonym w codzienności, nauce i technologii, co paradoksalnie pół wieku wcześniej wykluczało ją z kręgu sztuki. Dzięki możliwościom technicznym aparatów fotograficznych (mechaniczne tworzenie obrazu) stała się najszybszą i najbardziej nowoczesną formą wyrazu poprzez obraz w powojennym świecie. Fotografia zatem wydawała się czymś więcej niż jedynie nową metodą tworzenia obrazu — pozwoliła bowiem zmienić paradygmat wizji i przedstawiania rzeczywistości.

Portrety autorstwa Augusta Sandera, takie jak Disabled Man, Pastry Chef, or Secretary at a Radio Station, Cologne,  ukazują próby usystematyzowanego dokumentowania współczesnych fotografowi typów ludzkich. To z kolei staje się drogą do zrozumienia zmian zachodzących w pojęciach takich jak klasa społeczna, rasa, zawód, pochodzenie czy innych, leżących u podstaw budowania tożsamości człowieka. Swoimi wspaniałymi fotografiami Sander dokonuje zmiany w podejściu do portretowania ludzi. Z jednej strony jego postaci w pełni obrazują różnorodność zawodów w ówczesnych Niemczech, z drugiej zaś ujawniają wyobrażenia na własny temat.

Przeskakująca przez wodę postać uwieczniona na fotografii Cartier-Bressona Za Dworcem St. Lazare podkreśla potencjał, jakim dysponuje fotografia, uchwycenia danej chwili, zatrzymania jej i późniejszego odtworzenia. Swojemu podejściu do fotografowania Cartier-Bresson zawdzięcza uznanie go za pioniera w dziedzinie fotografii prasowej. Spontaniczność, dokładność i swoista ulotność chwili świetnie wpisywały się w ówczesny trend zmian kulturowych (wzrastającej liczby fabryk, samochodów, pociągów oraz rosnące tempo życia w centrach miast).

Zdjęcie autorstwa Umba pt. Reporter w podróży zwraca uwagę na to, jak nowoczesne technologie wpływają na zmianę naszego sposobu postrzegania świata oraz możliwości komunikacyjnych, które ze sobą niosą. Wielki obserwator z kamerą zamiast oka (na zdjęciu przedstawiono postać istniejącego dziennikarza o nazwisku Erwin Kisch) obrazuje możliwości, jakie niesie ze sobą fotografia, wpływania na zmysły i wzmacniania ich odbioru. Początek XX w. przyniósł twórcom medium, dzięki któremu możliwe stało się poszukiwanie nowych sposobów patrzenia na rzeczywistość i odzwierciedlania jej oraz zrozumienie gwałtownych zmian zachodzących w otaczającym ich świecie.

Dr Juliana Kreinik