Sztuka w nazistowskich Niemczech

Jak zniszczyć dzieło sztuki? Można je ukryć, zdrapać, rozerwać, napisać coś na nim, spalić, albo również, jak robili naziści w 1937 roku, tylko pokazać je milionom ludzi.

Jeśli latem tamtego roku odwiedziłoby się Moniachium, można by było zobaczyć dwie spektakularne wystawy, całkiem niedaleko siebie. One was the Great Exhibition of German Art, showcasing recent leading examples of "Aryan" art. Druga zaś to wystawa sztuki zdegenerowanej (Entartete Kunst), która zapewniała podróż po wszystkich dziełach, które Socjaldemokratyczna Partia Niemiec odrzuciła ze względów ideologicznych. It was made up of art that was not considered "Aryan" and offered a last glimpse before these works of art disappeared.

Wystawa sztuki zdegenerowanej (Entartete Kunst) sprytnie wymuszała na odbiorcach nienawiść i wyśmiewanie dzieł, między innymi poprzez zacieranie ich pierwotnego znaczenia. Niedługo przed wystawieniem ich w Monachium te obrazy i rzeźby znajdowały się w najlepszych muzeach narodowych, po czym stawały się głównymi bohaterami dziwacznego przedstawienia. Aspektem potęgującym szok był również fakt, iż na wystawę wpuszczano jedynie osoby powyżej 18 roku życia. Teksty dotyczące wystawy sztuki zdegenerowanej znajdowały się ze wszystkich stron budynku. W środku można było zobaczyć obrazy wyjęte ze swoich ram i powieszone na ścianach zdobionych wulgarnymi sloganami. Zamiast szeptania w ramach oddania podziwu pokazywało się palcami i szydziło. W ten sposób obrazy i rzeźby traciły swój status dzieł sztuki, a zyskiwały nowy - niebezpiecznych i oburzających śmieci.

Symbole wizualne były ważne dla nazistów. Hitler sam był malarzem, więc nie jest zaskoczeniem ich znaczący nacisk na promowanie idei poprzez sztukę. Ale jak podejmowano decyzję? How were "degenerate" and "Aryan" artworks selected? If you look at the works of art that were glorified and compare them to those that were attacked by the Nazis, the differences usually seem clear enough; experimental, personal, non-representational art was rejected, whilst conventionally "beautiful," stereotypically heroic art was revered. To typowa granica tworzona przez reżim totalitarny: każdy uważał te dzieła sztuki za piękne, każdy czuł i myślał o samo patrząc na nie, nie trzeba było martwić się ryzykiem niechcianych, przypadkowych, osobistych lub niezrozumiałych interpretacji.

Naziści przedstawiali to jako banalną decyzję, a każdy prawdziwy Niemiec potrafiłby z miejsca określić różnice. But in reality, a four-year battle was fought all the way to the top echelons of the Nazi hierarchy over what "Aryan" art was supposed to be, exactly. Opinie nie mogły być bardziej sprzeczne, a każdy z wysoko cenionych nazistów, takich jak Heinrich Himmler, Joseph Goebbels czy Alfred Rosenberg, wywyższał swój wybór ponad inne.

Co było zaskoczeniem, przed 1937 rokiem Goebbels–a także wielu innych nazistów–kolekcjonował dzieła sztuki współczesnej. Trzymał je w swoim biurze, pokoju gościnnym, był fanem wielu artystów, którzy później wylądowali na wystawie sztuki zdegenerowanej. Heinricha Himmlera interesowały tajemnicze niemieckie dzieła zakrawające o plemienną przeszłość. Kolejny wpływowy nazista, Alfred Rosenber, uwielbiał sielankowe, romantyczne tematy ukazujące skromnych rolników, wiejskie krajobrazy i panny o blond włosach.

Hitler nie zgadzał się z żadnym z nich. Brzydził się ekspresjonizmem, sztuką współczesną, wiejską sielanką. Uważał je za niezbyt poważne. Goebbels zmienił poglądy i stał się jednym z największych działaczy związanych z wystawą sztuki zdegenerowanej, skazując na nie te same dzieła, które niegdyś były jego ulubionymi. Rosenberg również odpuścił, choć niechętnie. Himmler zaś zmienił taktykę i w czasie wojny ukradł cały wagon załadowany dziełami sztuki bez wiedzy Hitlera.

W pewnym sensie koncepcja sztuki "aryjskiej" była tym, czym nie była: wszystko, co sprawiało problemy ideologiczne (nie pasowało do ekstremistycznych zasad reżimu) było niszczona do momentu, aż została zaledwie garstka stylu promującego młodość, optymizm, moc i wieczny triumf. Niemniej jednak zrozumienie kryteriów wyboru sankcjonowanych przez państwo było trudne nawet dla najbardziej wpływowych nazistów.

Jako przykład może posłużyć Adolf Ziegler, który był odpowiedzialny za wybieranie eksponatów na Wielkiej Niemieckiej Wystawie Sztuki. Tuż przed otwarciem, Hitler odwiedził budynek w celu inspekcji sztuki, która miała reprezentować świetlaną przyszłość nazistowskich Niemiec. Nie był zadowolony z wyborów dokonanych przez jego najwierniejszych wyznawców. Piątego czerwca 1937 roku Goebbels napisał w swoim dzienniku, że Führer “oszalał z wściekłości” i wydał rozkaz mówiący, iż “nie będzie tolerował niedokończonych obrazów.” To sprawiło, że ekspozycja musiała zostać zmieniona w ostatnim momencie.

Nawet najtwytrwalsi wyznawcy, jak Adolf Ziegler - artysta uwielbiany przez Hitlera, nie byli w stanie całkowicie wypełnić jego woli. However, it would not be right to conclude that the criteria for art that represented the "Aryan" state appears to have been based principally on the eye of Adolf Hitler rather than a set of delineated characteristics. Even Hitler’s taste was not the ultimate indicator of "Aryan" art: whilst planning what great artworks he would take from the conquered museums of Europe for his never-realized Führer-Museum, he was convinced by his newly appointed museum director that his taste was not up to standard for the world-class museum he envisaged. Zamiast zwolnienia go, Hitler poddał się opinii dr. Hansa Posse, pomimo faktu, że ten został niedawno wyrzucony ze stanowiska dyrektora muzeum w Dresden za propagowanie "sztuki zdegenerowanej."

The Degenerate Art Exhibition mostly exhibited Expressionism, New Objectivism and some abstract art. Strangely, very few works came from Jewish artists, and a lot of artworks had until recently been favorites of many Nazis. Renowned works by artists such as Ernst Ludwig Kirchner, Karl Schmidt-Rotluff and Ernst Barlach now hung on walls marked with graffiti. The works ranged from quiet and traditional looking, such as Ernst Barlach’s The Reunion (Das Wiedersehen), 1926 which showed two poised, realistically carved wooden figures holding each other, to more grotesquely painted works, such as Otto Dix’ War Cripples (Kriegskrüppel), 1920. This work shows a procession of cartoonesque yet morbid war veterans, painfully moving forward with the aid of pushchairs, prosthetic legs and crutches, smoking cheerfully, though one soldier’s face is half eaten away, revealing a rictus grin of clenched teeth.

In contrast, the Great Exhibition of German Art showed art with the hallmarks of classical tradition, large sculptures of tall and muscular bodies and paintings of heroic soldiers by artists such as Josef Thorak and Arno Breker. Prominent position was given to Breker’s Decathlete (Zehnkämpfer) and Victory (Siegerin), both made in 1936, showing two bronze figures over three meters high, their impersonal facial expressions and perfectly proportioned bodies almost archetypical examples of the classical style.

However, in later editions of the Great Exhibition of German Art, works that did not fit the ideals of beauty, youth and optimism crept back in. Realistically painted works depicting soldiers despairing in the trenches by Albert Heinrich and sad, emaciated figures like the bust Der Walzmeister by Fritz Koelle began to share the space with oversized muscular bronze men and paintings of serene nude women.

The random nature of Nazi art policy continued after these exhibitions closed. Breker and Thorak, superstars of the Nazi regime, actually had some works branded as degenerate (though this was quickly covered up), whereas the artist Emil Nolde, who joined the Nazi party and was an early and enthusiastic supporter, had been issued a so-called Malverbot forbidding him to paint even in the privacy of his own home. He received regular visits from the Gestapo, the secret police, who came to touch his brushes to ensure that they had not been used. Nolde became a water-color painter. The brushes dried a lot faster than with oil paint.

Essay by Dr. Nausikaä El-Mecky