Korzenie hinduizmu

Hinduizm jest jedną z najstarszych religii świata. Jest to religia o złożonych początkach, obejmująca szeroki zakres praktyk religijnych i rozbudowany panteon bóstw. Wielość wierzeń i form hinduizmu odzwierciedla olbrzymią różnorodność Indii, kraju w którym żyje większość z miliarda wyznawców tej religii. Hinduizm jest zresztą więcej niż tylko religią; to także cała kultura, sposób życia i kodeks zachowań. Świadczy o tym wyrażenie, którym mieszańcy Indii określają hinduizm: Sanatana Dharma, co znaczy "wieczna wiara" lub "wieczna prawda".

Słowo "hinduizm" pochodzi z perskiego określenia mieszkańców krain położonych za rzeką Indus, która płynie przez terytorium dzisiejszego Pakistanu. Na początku XIX wieku zaczęto go powszechnie używać w Europie do opisu głównych tradycji religijnych Azji Południowej i jest dziś używane przez samych hindusów, czyli wyznawców hinduizmu. Wierzenia i praktyki hinduskie są niezwykle różnorodne oraz zmienne w czasie; różnice występują też pomiędzy regionami, wspólnotami i poszczególnymi wiernymi.

W przeciwieństwie do buddyzmu, dżinizmu czy sikhizmu, hinduizm nie posiada historycznego założyciela. Jego doktryna opiera się na pokaźnym zbiorze świętych tekstów, z których hindusi czerpią zasady dotyczące m.in. obrzędów, kultu, pielgrzymek i codziennych czynności. Choć najstarsze z tych pism mogą liczyć sobie nawet cztery tysiące lat, to najstarsze zachowane wizerunki i świątynie hinduskie powstały ok. dwóch tysięcy lat później.

Religia hinduska rozwijała się przez wiele stuleci, czerpiąc z wielu źródeł: praktyk kulturowych, świętych tekstów, ruchów filozoficznych, jak również wierzeń ludowych. Z połącznia tych rozmaitych czynników wynika różnorodność wierzeń i praktyk hinduskich. Swoimi korzeniami hinduizm sięga takich źródeł, jak:

Kultury neolityczne Indii, które pozostawiły po sobie materiał archeologiczny w postaci licznych malowideł naskalnych i jaskiniowych przedstawiających byki i krowy, co poświadcza, że już wtedy uznawano te zwierzęta za święte.

Cywilizacja doliny Indusu, która kwitła na terenie dzisiejszego Pakistanu i północno-zachodnich Indii między ok. 2500 a 1700 r.p.n.e., a na niektórych obszarach przetrwała aż do 800 r.p.n.e. Szczyt rozwoju cywilizacja ta osiągnęła w miastach Harappa i Mohendżo-Daro. Chociaż w ruinach owych miast nie znaleziono dużej ilości wyobrażeń religijnych, to archeolodzy zdołali odkryć obfitą kolekcję pieczęci przedstawiających byki, w tym wyjątkowe okazy wyobrażające postacie siedzące w pozycjach jogicznych, a także posążki z terakoty przedstawiające postacie kobiece, związane zapewne z kultem płodności, oraz niewielką liczbę rzeźb antropomorficznych z kamienia lub brązu. Materiał archeologiczny z powyższych stanowisk obejmuje również wczesne prototypy kamiennych ling, czyli fallicznych symboli hinduskiego boga Śiwy. Późniejsze źródła pisane potwierdzają oddawanie czci lingom przez rdzenną ludność tych terenów.

Według najnowszych teorii, po upadku cywilizacji doliny Indusu, jej mieszkańcy przewędrowali na Nizinę Gangesu w Indiach, gdzie wymieszali się z ludnością miejscową. Niezależnie od nich, grupa ludzi posługujących się językami indoeuropejskimi dokonała migracji z Azji Zachodniej na subkontynent indyjski, przynosząc ze sobą własne zwyczaje obrzędowe, takie jak ofiary całopalne składane przez kapłanów, oraz zbiór hymnów i pieśni zwany Wedami.

Wierzenia rdzennej przedwedyjskiej ludności subkontynentu indyjskiego obejmowały rozmaite praktyki oparte na rolniczym kulcie płodności i oddawaniu czci duchom przyrody. Pisma wedyjskie wspominają o obrzędach związanych z kultem wizerunków, bóstwami opiekuńczymi i symbolami fallicznymi.