Przedmioty rytulane z nefrytu

Starożytne Chiny obejmują neolit (10,000-2,000 p.n.e.), dynastię Shang (ok. 1500-1050 p.n.e.) oraz dynastię Zhou (1050-221 p.n.e.). Każdy z wymienionych okresów był inny, jednak to, co stanowi punkt wspólny dla każdego z nich, to okazałe pochówki elit, będące w późniejszym czasie źródłem całego bogactwa wykopalisk.

Neolit, definiowany jako okres poprzedzający epoki, w których wykorzystywano metale, był świadkiem przejścia z koczowniczego trybu życia do osiadłego rolnictwa. Ludność zajmowała się wyrobem ceramiki i przedmiotów z kamienia w obrębie lokalnych społeczności. Rzemieślnicy wykorzystywali nefryt do wytwarzania zarówno wysoce cenionych, estetycznie oszlifowanych wersji użytkowych narzędzi z kamienia, takich jak topory, jak również takich, które miały służyć celom ceremonialnym lub posiadać właściwości ochronne. Na przełomie dziejów historii Chin, status nefrytu pozostawał niezmienny. Podobnie wysoki poziom rozwoju osiągnęła także ceramika wraz z wynalezieniem koła garncarskiego.

Grupa neolitycznych ludów, znanych dziś jako kultura Liangzhu, zamieszkiwała chińską prowincję Jiangsu podczas trzeciego tysiąclecia p.n.e. Wytwarzane przez nie przedmioty z nefrytu, ceramika oraz kamienne narzędzia odznaczały się niezwykłą wytwornością.

Wykorzystywano dwa odmienne kształty rytualnych przedmiotów z nefrytu: dysk, znany później jako bi, a także tubę- określaną jako cong. Główne rodzaje cong składają się z zewnętrznej części w kształcie prostopadłościanu, okrągłej części wewnętrznej oraz okrągłego otworu, choć również przedmioty w kształcie bransolety przejawiają niektóre z cech charakterystycznych dla cong. Zarówno bi, jak również cong z całą pewnością wyróżniały się istotnym znaczeniem, jednak pomimo wielu teorii, pochodzenie oraz cel, w jakim je wykorzystywano, wciąż pozostają zagadką. Zakopywano je w dużych skupiskach: po 25 bi oraz 33 cong w każdym z grobów. Spektakularne przykłady tego typu praktyk zostały odnalezione we wszystkich największych stanowiskach archeologicznych.

Podstawowym zdobieniem cong w okresie Liangzhu był motyw twarzy, który może nawiązywać do duchów lub bóstw. Wzór umieszczano w narożnikach wydzielonych części o kwadratowym przekroju, widocznych na załączonej ilustracji, podczas gdy na formach w kształcie bransolety, motyw ten pojawia się na kwadratowych panelach. Tego typu twarze wywodzą się z połączenia postaci przypominającej człowieka i tajemniczej bestii.

Cong zaliczają się do najbardziej imponujących, a zarazem najbardziej zagadkowych chińskich artefaktów z nefrytu. Ich funkcja oraz znaczenie pozostają całkowicie nieznane. Pomimo że powstawały na wielu etapach neolitu i we wczesnym okresie w dziejach historii, pochodzenie cong w kulturach neolitycznych południowo-wschodnich Chin rozpoznano dopiero w ciągu ostatnich trzydziestu lat.

Produkcja cong była niezwykle trudna i czasochłonna. Jako że nefryt nie jest tak kruchy jak inne kamienie, należy obrabiać go twardym piaskiem ściernym. Przedstawiony powyżej cong jest wyjątkowo długi i w czasie jego powstania mógł mieć szczególnie istotne znaczenie.

Kamienne pierścienie były wytwarzane przez ludność wschodnich Chin już 5000 lat p.n.e. W grobach kultury Hongshan (ok. 3800-2700 p.n.e.) odnaleziono nefrytowe dyski starannie ułożone na ciałach zmarłych. Tego typu praktykę kontynuowano również w późniejszych kulturach neolitu. Ogromne i ciężkie dyski nefrytowe, podobne do przedstawionego powyżej, zdają się być innowacją w kulturze Liangzhu (ok. 3000-2000 p.n.e.), choć nie można ich znaleźć we wszystkich głównych grobowcach w obrębie tej kultury. Określenie bi stosuje się odnośnie do szerokich dysków z proporcjonalnie małymi otworami w środku.

Najdoskonalej wyrzeźbione dyski lub bi wykonane z najlepszych kamieni (przykład powyżej) umieszczano w widocznych miejscach, często w okolicach brzucha i klatki piersiowej zmarłego. Inne bi układano równo wzdłuż ciała. Tam, gdzie znajdowały się duże ilości dysków, ułożonych zazwyczaj w małych stosach, bi były zazwyczaj chropowate i wykonywano je z gorszej jakości pobieżnie oszlifowanych kamieni.

Nie wiadomo, jakie było prawdziwe znaczenie tego typu dysków, które z pewnością musiały mieć istotną funkcję w kontekście rytuałów będących częścią pogrzebów. Obrazek powyżej stanowi wyjątkowo dobry przykład takiego dysku, o obydwu dokładnie wypolerowanych stronach.

J. Rawson, Chinese Jade from the Neolithic to the Qing (London, The British Museum Press, 1995, reprinted 2002).

J. Rawson (ed.), The British Museum book of Chinese Art (London, The British Museum Press, 1992).

© Rada Powiernicza Muzeum Brytyjskiego