Sufit Kaplicy Sykstyńskiej

Każdy odwiedzający Kaplicę Sykstyńską natychmiast zauważy, że sufit jest naprawdę wysoko i że jest tam wiele obrazów. Z tego powodu poprzez stulecia utrwalił się nam obraz Michała Anioła leżącego na plecach, ocierającego pot i gips z oczu, gdy ciężko pracował rok po roku, zawieszony dwadzieścia metrów nad ziemią, niechętnie wykonując zlecenie, którego tak naprawdę nie chciał zaakceptować.

Na szczęście dla Michała Anioła, prawdopodobnie tak nie było. Nie zmienia to jednak faktu, że freski, które zajmują całość sklepienia, są jednymi z najważniejszych obrazów na świecie.

Michał Anioł rozpoczął prace nad freskami dla papieża Juliusza II w 1508 r., zastępując błękitny sufit usiany gwiazdami swoim pomysłem. Początkowo papież poprosił Michała Anioła, aby pomalował sufit w geometryczny wzrór i umieścił dwunastu apostołów w spandrelach wokół dekoracji. Zamiast tego, Michał Anioł zaproponował namalowanie scen ze Starego Testamentu, widocznych obecnie na sklepieniu. Umieścił je pomiędzy domalowanymi elementami architektonicznymi, by uporządkować kompozycję.

Sceny ukazane na freskach

Opowieść zaczyna się przy ołtarzu i jest podzielona na trzy części. W pierwszych trzech obrazach Michał Anioł opowiada historię Stworzenia niebios i ziemi, po tym następuje Stworzenie Adama i Ewy oraz Wygnanie z raju, a dalej widzimy historię Noego i wielkiego potopu.

Ignudi, czyli nadzy młodzieńcy, siedzą na namalowanych wokół fresków gzymsach, a towarzyszą im prorocy i sybille (starożytne wieszczki, które zgodnie z tradycją przepowiedziały przyjście Chrystusa). W czterech rogach sali, w pendentywach, znajdują się sceny przedstawiające zbawienie Izraela.

Najsłynniejszym z fresków jest bez wątpienia Stworzenie Adama, którego reprodukcje stały się wszechobecne we współczesnej kulturze dzięki dramatycznemu ustawieniu dwóch monumentalnych postaci sięgających ku sobie. Nie wszystkie freski są jednak namalowane w tym stylu. Pierwsze obrazy stworzone przez Michała Anioła zawierają wiele postaci, znacznie mniejszych, uwikłanych w wielowątkowe historie. Najlepszym tego przykładem jest jego przedstawienie Potopu.

W tym obrazie Michał Anioł wykorzystał fizyczną przestrzeń wody i nieba, aby oddzielić cztery odrębne wątki opowieści. Po prawej stronie obrazu grupa ludzi szuka schronienia przed deszczem pod prowizorycznym daszkiem. Po lewej stronie jeszcze więcej osób wspina się na zbocze góry, aby uciec przed podnoszącą się wodą. Po środku mała łódka ma się wywrócić z powodu niekończącej się ulewy. A w tle grupa mężczyzn pracuje nad budową arki - jedynej nadziei na zbawienie.

Z bliska obraz konfrontuje widza z desperacją tych, którzy mają zginąć w potopie i stawia pod znakiem zapytania sprawiedliwość Bożego planu zgładzenia całej ludzkości, z wyjątkiem Noego i jego rodziny, z powodu grzechów niegodziwców. Niestety, kiedy patrzymy na dzieło stojąc na podłodze, użycie małych, ciasno zgrupowanych postaci, utrudnia śledzenie historii i odczytanie ukazanych emocji.

W 1510 roku Michał Anioł zrobił sobie roczną przerwę w malowaniu. Freski stworzone później znacznie się różnią stylem od poprzednich i są symbolem tego, o czym myślimy wyobrażając sobie malowidła Kaplicy Sykstyńskiej. Są to obrazy, jak "Stworzenie Adama", w których wątki zostały zredukowane do podstawowych postaci ukazanych w ogromnej skali. Dzięki tym zmianom Michał Anioł był w stanie przekazać silne emocje, które można dostrzec z podłogi kaplicy. Rzeczywiście, imponująca postać Boga na trzech freskach ilustrujących oddzielenie ciemności od światła oraz stworzenie niebios i ziemi promieniuje mocą w całym jego ciele, a jego dramatyczne gesty pomagają opowiedzieć historię stworzenia bez dodawania zbędnych szczegółów.

Tę nową monumentalność można również dostrzec w postaciach sybilli i proroków w spandrelach otaczających sklepienie. Według niektórych postacie te są wzorowane na Torsie Belwederskim, starożytnej rzeźbie, która była wtedy i pozostaje nadal w zbiorach Watykanu. Jedną z najbardziej znanych jest Sybilla Delficka.

Wpisana w okrąg kompozycja ciała, która współgra z konturami fikcyjnej scenerii architektonicznej, wzmacnia wrażenie pomnikowości postaci.

Jej ramiona zdają się być niezwykle silne, budowa ciała imponująca, natomiast jej lewy łokieć i kolano wchodzą w przestrzeń widza. Michał Anioł nadał Sybilli Delfickiej także wiele wdzięku i zadbał o odpowiednie proporcje, a widoczne na jej twarzy skupienie oraz ułożenie lewego ramienia i prawej dłoni przywodzi na myśl Dawida.

Libijska Sybilla jest również nadzwyczajna. Pomimo że znajduje się w mocno skręconej pozycji, która byłaby prawie niemożliwa do utrzymania przez prawdziwą osobę, Michał Anioł obdarzył ją niezwykłą gracją, namalował ją ze sprezzaturą (pozorną swobodą), która stanie się typowa dla manierystów, ściśle wzorujących się na jego pracach.

Nic dziwnego, że Rafael, porażony wspaniałością fresków Kaplicy Sykstyńskiej, pośpieszył ku swojej Szkole Ateńskiej w Watykańskich Stanzach i umieścił tam potężną podobiznę Michała Anioła.

Michał Anioł ukończył Kaplicę Sykstyńską w 1512 roku. Jej znaczenia w historii sztuki nie sposób przecenić. Stała się w prawdziwą akademią dla młodych malarzy, zajęła pozycję, która ugruntowała się, gdy Michał Anioł powrócił do kaplicy dwadzieścia lat później, aby namalować na ścianie ołtarzowej fresk przedstawiający Sąd Ostateczny.

Kaplica niedawno przeszła kontrowersyjne czyszczenie, które po raz kolejny odkryło niesamowitość warsztatu Michała Anioła, jego mistrzostwo w budowaniu światłocienia i dodatkowe szczegóły ikonologiczne, które urzekają współczesnych widzów pomimo upływu pięciuset lat od ukończenia fresków. Nieźle jak na artystę, który upierał się, że nie jest malarzem.

Autorka eseju: Christine Zappella

*Schemat nie opisuje tematyki czterech narożnych malowideł oznaczonych liliowym kolorem. Sceny przedstawiają zbawienie narodu żydowskiego.