Sztandar z Ur i inne przedmioty z Grobów Królewskich

Miejsce znane dziś jako Tall al-Mukajjar, "Wzgórze Smoły", było zamieszkane od ok. 5000 do 300 r. p.n.e. Choć Ur jest zasłynęło jako rodzinne miasto starotestamentowego patriarchy Abrahama (Rdz 11,29-32), nie ma żadnych dowodów na to, że Tall al-Mukajjar jest biblijnym "Ur Chaldejskim". W starożytności miasto znane było jako Urim.

Główne wykopaliska w Ur prowadzone były w latach 1922-1934 przez ekspedycję Muzeum Brytyjskiego i Muzeum Uniwersytetu Pensylwanii, której szefem był Leonard Woolley. W centrum miasta znajdowały się świątynie z cegły mułowej datowane na czwarte tysiąclecie p.n.e. Na obrzeżach terenu świątynnego powstało cmentarzysko z grobami znanymi dziś jako grobowce królewskie. Natomiast na obszarze zamieszkanym przez zwykłych ludzi odnaleziono na rogach ulic liczne małe kapliczki. Wśród największych budynków religijnych powstałych ok. 2100-1800 r. p.n.e. i poświęconych bogowi księżyca o imieniu Nanna znajduje się jeden z najlepiej zachowanych zigguratów. W tamtym okresie Ur było stolicą imperium zajmującego całą południową Mezopotamię. W okresie kasyckim i nowobabilońskim władcy tych imperiów nadal rozbudowywali i przebudowywali Ur. Zmiany przebiegu rzeki Eufrat (obecnie znajduje się on bardziej na wschodzie) oraz szlaków handlowych spowodowały wreszcie, że miasto zostało opuszczone.

W pobliżu budynków świątynnych w centrum miasta Ur mieściło się wysypisko, które usypano przez stulecia. Nie mogąc tam budować, mieszkańcy Ur zaczęli grzebać w tym miejscu swoich zmarłych. Cmentarzysko było wykorzystywane w latach 2600-2000 p.n.e., a w wykopanych jamach spoczęły setki osób. Wiele z tych grobów zawierało prawdziwe skarby.

W jednej z części cmentarza znajduje się grupa szesnastu grobów datowanych na połowę trzeciego tysiąclecia. Te wielkie groby szybowe odróżniają się od pozostałych pochówków. Mają formę grobowców wykonanych z kamienia, tłucznia i cegieł zbudowanych na dnie zagłębień w ziemi. Plan każdego grobowca jest nieco inny, niektóre zajmują całą powierzchnię jamy i mają kilka komór. Najbardziej nienaruszony z odkrytych należał do damy o imieniu Puabi, jak można odczytać z pieczęci cylindrycznej znalezionej w grobie.

Większość grobów została obrabowana już w starożytności, ale tam, gdzie pozostały nienaruszone, zachowały się dowody na to, że wokół głównego pochówku spoczywały liczne ludzkie ciała. W jednym z grobów znaleziono siedemdziesiąt cztery tego rodzaju ofiary. Oczywistym wydaje się, że ceremonie pogrzebowe były skomplikowane, ponieważ pomieszczenia grobowców wypełnione były nie tylko ludzkimi ofiarami, ale także żywnością i różnymi przedmiotami. Ich odkrywca, Leonard Wooley, uważał, że groby należały do królów i królowych. Inna teoria mówi, że mogły być w nich pochowane najwyższe kapłanki Ur.

Przedmiot ten znaleziony został w jednym z największych grobów na terenie grobowców królewskich w Ur. Leżał w rogu pomieszczenia na prawym ramieniu mężczyzny. Jego oryginalne przeznaczenie nie zostało jeszcze wyjaśnione.

Leonard Woolley, odkrywca Ur, uważał, że był on noszony na drzewcu jak sztandar, stąd jego popularna nazwa. Inna teoria głosi, że było to pudło rezonansowe jakiegoś instrumentu muzycznego.

Gdy go znaleziono, nie istniała już oryginalna drewniana rama mozaiki z muszli, czerwonego wapienia i lapis lazuli, a dwa główne panele były ściśnięte razem pod ciężarem warstw ziemi. Asfalt służący za spoiwo mozaiki rozpadł się, a panele boczne były połamane. Dlatego też współczesna rekonstrukcja sztandaru przedstawia jedynie przybliżoną wizję jego oryginalnego wyglądu.

Dwie strony sztandaru znane są jako "Wojna" i "Pokój". "Wojna" prezentuje jedno z najwcześniejszych przedstawień sumeryjskiej armii. Rydwany, każdy ciągnięty przez cztery osły, tratują wrogów, piechota w pelerynach dźwiga włócznie; żołnierze wroga zabijani są toporami, a inni prowadzeni są nago przed króla, który trzyma włócznię.

Strona "Pokoju" przedstawia zwierzęta, ryby i inne dobra niesione w procesji na ucztę. Siedzące postacie ubrane w owcze skóry lub kosmate spódnice piją przy akompaniamencie muzyka grającego na lirze. Sceny uczty podobne do tych pojawiają się często na pieczęciach cylindrycznych z tego okresu, takich jak pieczęć "królowej" Puabi, którą również można obejrzeć w Muzeum Brytyjskim (zdjęcie wyżej).

Leonard Woolley odkrył w królewskich grobowcach w Ur kilka lir. Ta była jedną z dwóch odnalezionych w grobowcu "królowej" Puabi. Obok liry, która stała pod ścianą, znajdowały się szczątki dziesięciu kobiet ubranych w wytworną biżuterię i prawdopodobnie złożonych w ofierze, a także liczne kamienne i metalowe naczynia. Jedna z kobiet leżała tuż obok liry i, według Woolleya, kości jej dłoni spoczywały na nieistniejących już strunach instrumentu.

Drewniane części liry nie przetrwały, jednak Wooley wlał gips do wgłębienia, które pozostało po drewnie, dzięki czemu zachował się układ zdobień. Przednie panele wykonano z lapis lazuli, muszli i czerwonego wapienia oryginalnie spojonych asfaltem. Złota głowa byka zdobiąca przód pudła rezonansowego uległa zmiażdżeniu i musiała zostać zrekonstruowana. Rogi uzupełniono współcześnie, jednak broda, grzywa i oczy są oryginalne i wykonane z lapis lazuli.

Ten instrument muzyczny został początkowo zrekonstruowany jako część niezwykłej "harfoliry" - połączono go z harfą z tego samego pochówku (obecnie również znajduje się w Muzeum Brytyjskim). Późniejsze badania wykazały jednak, że ta koncepcja była błędna. Nowa rekonstrukcja opierająca się na fotografiach z wykopalisk została wykonana w latach 1971-72.

J. Aruz, Sztuka pierwszych miast: trzecie tysiąclecie przed Chrystusem od Morza Śródziemnego do Indusu (Nowy Jork, 2003).

D. Collon, Sztuka starożytnego Bliskiego Wschodu (Ancient Near Eastern Art) (Londyn, 1995).

H. Crawford, Sumer i Sumerowie (Sumer and Sumerians)(Cambridge, 2004).

N. Postgate,Wczesna Mezopotamia: społeczeństwo i gospodarka u zarania dziejów (Early Mesopotamia: Society and Economy at the Dawn of History) (Londyn, 1994).

M. Roaf, Atlas kulturowy Mezopotamii (Cultural atlas of Mesopotamia) (Nowy Jork, 1990).

C.L. Woolley and P.R.S. Moorey, Ur Chaldejczyków, wydanie poprawione (Ur of the Chaldees, revised edition) (Ithaca, Nowy Jork, Cornell University Press, 1982).

N. Yoffee, Mity starożytnego państwa: ewolucja pierwszych miast, państw i cywilizacji (Myths of the Archaic State: Evolution of the Earliest Cities, States, and Civilization) (Cambridge, 2005).

R. Zettler i L. Horne, (red.) Skarby z królewskiego grobowca w Ur (Treasures from the Royal Tomb at Ur) (Filadelfia, 1998).

© Rada Powiernicza Muzeum Brytyjskiego