Biała Świątynia i ziggurat, Uruk

Uruk (dzisiejsza Warka w Iraku), w którym życie miejskie rozpoczęło się ponad pięć tysięcy lat temu i powstało pierwsze pismo, było z pewnością jednym z najważniejszych miejsc w południowej Mezopotamii. Największą budowlą Uruk był ziggurat Anu, na którym zbudowano Białą Świątynię. Datowana na koniec czwartego tysiąclecia p.n.e. (późna faza okresu Uruk lub Uruk III) i poświęcona bogowi nieba Anu, świątynia ta wznosiła się wysoko (ok. 12 m) nad miastem i była widoczna z daleka - nawet ponad murami obronnymi.

Ziggurat to wyniesiony taras o czterech pochyłych ścianach przypominający ściętą piramidę. Zigguraty budowano z cegieł mułowych - materiału często używanego na Bliskim Wschodzie, gdzie kamień jest mniej dostępny. Były nie tylko wizualnym, ale także symbolicznym sercem miasta, ponieważ stanowiły centrum władzy w teokratycznym systemie politycznym (teokracja to system rządów, gdzie za władcę uznaje się bóstwo a rządzący działają w jego imieniu). Zatem widok zigguratu w sercu miasta przywoływał na myśl bóstwo, które było czczone na jego szczycie, a jednocześnie przypominał o jego politycznej władzy.

Odkrywcy Białej Świątyni oszacowali, że potrzeba było 1500 robotników pracujących codziennie po dziesięć godzin przez około pięć lat, by wybudować ostatnie główne wzmocnienie (kamienną okładzinę) ogromnej podstawy w formie tarasu otaczającego świątynię na szczycie zigguratu. Choć względy religijne mogły zachęcać do udziału w takim przedsięwzięciu, nie ma wątpliwości, że wchodzić w grę musiał jakiś rodzaj pracy przymusowej ( pańszczyzna / niewolnictwo).

Boki zigguratu były bardzo szerokie i pochyłe, pokryte wąskimi zagłębieniami biegnącymi z góry na dół (patrz rekonstrukcja powyżej), które tworzyły zachwycający wzór w porannym lub popołudniowym świetle. Jedyna droga na szczyt prowadziła po stromych schodach wiodących na rampę, która opasywała północny kraniec zigguratu biegnąc w stronę wejścia do świątyni. Płaski szczyt pokryty był asfaltem (materiałem podobnym do smoły zbliżonym do tego stosowanego dziś jako nawierzchnia dróg) i cegłami, aby zapewnić Białej Świątyni solidną, wodoodporną podstawę. Swoją nazwę zawdzięcza ona kolorowi ścian pokrytych gipsem, które oślepiająco lśniły w silnym słońcu.

Biała Świątynia zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 17,5 na 22,3 m, a jej narożniki wskazywały cztery strony świata. Była to typowa "wysoka świątynia" z Uruk (Hochtempel) o trójdzielnym układzie: centralna nawa w kształcie wydłużonego prostokąta otoczona z obu stron niewielkimi pomieszczeniami (plan). Biała Świątynia miała trzy wejścia, z których żadne nie zostało umieszczone naprzeciwko rampy zigguratu. Odwiedzający musieli zatem obchodzić wokół świątynię i podziwiać jej lśniącą fasadę oraz majestatyczny wygląd, prawdopodobnie wchodząc do środka przez boczne wejście i obracając się o 90 stopni w stronę ołtarza. Był to typowy układ świątyni na starożytnym Bliskim Wschodzie.

W północnym, zachodnim i wschodnim narożnym pomieszczeniu świątyni znajdowały się schody (po północnej stronie niedokończone). Środkowe sale w części bocznej były prawdopodobnie wyposażone w drewniane półki na ścianach, a w otworach wejściowych znaleźć można wgłębienia, w których zapewne osadzone były solidne drzwi. Na północnym końcu głównej nawy znajdowało się podwyższenie, na które wchodziło się po kilku schodkach oraz ołtarz ze śladami ognia. W świątyni znaleziono niewiele przedmiotów, jednak te nieliczne były niezwykle interesujące. Na podłodze archeolodzy natrafili na 19 tabliczek gipsowych - wszystkie z odciskami pieczęci cylindrycznych i zapiskami dotyczącymi świątynnej księgowości. Znaleźli też depozyt fundacyjny w postaci kości lamparta i lwa pod wschodnim narożnikiem świątyni (depozyty fundacyjne czyli rytualnie zakopane przedmioty i kości, są często spotykane w starożytnej architekturze).

Po północnej stronie Białej Świątyni rozciągał się taras, w którego centrum archeolodzy odkryli duże zagłębienie ze śladami ognia (2,2 x 2,7 m) oraz obramowanie wycięte ze sporego głazu. Co ciekawsze, znaleziono też system płytkich kanałów wyłożonych asfaltem. Biegły one z południowo-wschodniego i południowo-zachodniego boku tarasu wpadając do świątyni przez południowo-wschodnie i południowo-zachodnie drzwi. Archeolodzy przypuszczają, że służyły do zbierania płynów z tarasu w zagłębieniu znajdującym się w głównej nawie świątyni.

Tekst: dr Senta German