If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Oświecenie

Idee Oświecenia, które podkreślały naukę i rozum ponad wiarą i przesądami, w znacznym stopniu wpłynęły na amerykańskie kolonie w osiemnastym wieku.

Streszczenie

  • Oświecenie było ruchem intelektualnym w XVIII wieku, który kładł nacisk na rozum i naukę.
  • Brytyjski kolonista Benjamin Franklin zyskał sławę po obu stronach Atlantyku jako drukarz, wydawca i naukowiec. Swoimi eksperymentami naukowymi i działalnością filantropijną ucieleśniał ideały oświecenia w brytyjskiej części Atlantyku.
  • Oświeceniowe zasady przyświecały założeniu kolonii Georgia, ale nie wytrzymały one konfrontacji z realiami życia kolonialnego.

Oświecenie

Oświecenie, znane również jako Wiek Rozumu, było intelektualnym i kulturowym ruchem w XVIII wieku, który przedkładał rozum nad przesądy, a naukę nad ślepą wiarę. Wykorzystując siłę prasy, oświeceniowi myśliciele, tacy jak John Locke, Isaac Newton i Voltaire, kwestionowali przyjętą wiedzę i rozpowszechniali nowe idee dotyczące otwartości, badań i tolerancji religijnej w całej Europie i obu Amerykach. Wielu uważa oświecenie za główny punkt zwrotny w cywilizacji zachodniej, wiek światła zastępujący wiek ciemności.
Portret Johna Locke'a,
Sir Godfrey Kneller, portret Johna Locke'a, 1697 r. Żródło: Wikimedia Commons
W myśli oświeceniowej dominowało kilka idei, w tym racjonalizm, empiryzm, progresywizm i kosmopolityzm.
Racjonalizm jest ideą, według której ludzie są w stanie używać swoich zdolności rozumowych do zdobywania wiedzy. Był to ostry zwrot od dominującego poglądu, że ludzie muszą polegać na Piśmie Świętym lub autorytetach kościelnych w zdobywaniu wiedzy.
Empiryzm promuje ideę, że wiedza pochodzi z doświadczenia i obserwacji świata.
Progresywizm to wiara, że dzięki zdolnościom rozumowania i obserwacji ludzie mogą czynić nieograniczony, linearny postęp w czasie; przekonanie to było szczególnie ważne jako odpowiedź na masakrę i zamieszanie związane z angielskimi wojnami domowymi w XVII wieku.
Wreszcie, kosmopolityzm odzwierciedlał pogląd myślicieli oświeceniowych na siebie samych jako aktywnie zaangażowanych obywateli świata, w przeciwieństwie do prowincjonalnych i zamkniętych w sobie jednostek. Podsumowując, myśliciele oświeceniowi starali się kierować rozumem, a nie uprzedzeniami.

Ben Franklin, symbol oświecenia

Masoni byli członkami stowarzyszenia braterskiego, które popierało oświeceniowe zasady dociekań i tolerancji. Wolnomularstwo powstało w londyńskich kawiarniach na początku XVIII wieku, a loże wolnomularskie - jednostki lokalne - szybko rozprzestrzeniły się w całej Europie i koloniach brytyjskich. Jednym z najwybitniejszych masonów (wolnomularzy) był Benjamin Franklin, ucieleśnienie idei oświecenia w Ameryce Brytyjskiej.
Urodzony w Bostonie w 1706 roku w licznej purytańskiej rodzinie, Franklin uwielbiał czytać, choć w domu ojca nie znajdował wiele poza publikacjami religijnymi. W 1718 roku został przyuczony przez brata do pracy w drukarni, gdzie nauczył się, jak być dobrym pisarzem, kopiując styl, który znalazł w The Spectator, drukowanym przez brata. W wieku 17 lat niezależny Franklin uciekł z domu, trafiając w końcu do kwakierskiej Filadelfii. Tam pod koniec lat dwudziestych XVII wieku zaczął wydawać Pennsylvania Gazette [Gazetę Pensylwańską]. W 1732 r. rozpoczął coroczną publikację Poor Richard: An Almanack, w której dawał czytelnikom wiele praktycznych rad, takich jak: "Wczesne kładzenie się spać i wczesne wstawanie czyni człowieka zdrowym, bogatym i mądrym."
Na tym portrecie autorstwa Roberta Feke z 1748 roku 40-letni Franklin nosi stylową brytyjską perukę, jak przystało na dumnego i lojalnego członka Imperium Brytyjskiego.
Robert Feke, portret Benjamina Franklina, 1748. Image Źródło: Figure 3 in "Great Awakening and Enlightenment" by OpenStaxCollege, CC BY 4.0.
Franklin wyznawał deizm, oświeceniową wiarę w Boga, który stworzył świat, ale nie ingeruje w wydarzenia w nim zachodzące. Deiści propagowali również przekonanie, że osobista moralność - moralny kompas jednostki, prowadzący do dobrych uczynków i działań - jest ważniejsza od ścisłych doktryn kościelnych. Deizm Franklina kierował jego wieloma projektami filantropijnymi. W 1731 roku założył bibliotekę, która przekształciła się w Library Company of Philadelphia. W 1743 r. założył Amerykańskie Towarzystwo Filozoficzne, aby wspierać tego ducha dociekań. W 1749 roku stworzył podstawy Uniwersytetu Pensylwanii, a w 1751 roku pomógł założyć Szpital Pensylwański.
Dzięki karierze drukarza Franklin stał się zamożny i szanowany. Kiedy w 1748 r. przeszedł na emeryturę, poświęcił się polityce i eksperymentom naukowym. Jego najsłynniejsza praca, dotycząca elektryczności stanowi przykład zasad oświecenia. Franklin zaobserwował, że pioruny uderzają w metalowe przedmioty i doszedł do wniosku, że może skierować piorun poprzez umieszczenie metalowych przedmiotów podczas burzy elektrycznej. Wykorzystał tę wiedzę do propagowania stosowania piorunochronów: metalowych słupów połączonych z przewodami kierującymi ładunek elektryczny pioruna do ziemi, co pozwoliło uchronić drewniane domy w miastach takich jak Filadelfia przed katastrofalnymi pożarami. Swoje odkrycia opublikował w 1751 roku w Experiments and Observations on Electricity.
W latach 70. i 80. XVII wieku Franklin napisał również swoją opowieść o "od szmat do bogactwa" - swój Pamiętnik. Opowieść ta stała się fundamentem Amerykańskiego Snu o wzrastającej mobilności społecznej.

Powstanie Georgii

Zasięg myśli oświeceniowej był zarówno szeroki, jak i głęboki. W latach trzydziestych XVII wieku doprowadziła nawet do założenia nowej kolonii.
Będąc świadkiem strasznych warunków panujących w więzieniu dla dłużników, jak również skutków wypuszczania dłużników bez grosza przy duszy na ulice Londynu, James Oglethorpe - członek parlamentu i zwolennik reform społecznych - zwrócił się do króla Jerzego II z petycją o nadanie uprawnień do założenia nowej kolonii.
Jerzy II, rozumiejąc strategiczną przewagę brytyjskiej kolonii jako bufora między Karoliną Południową a hiszpańską Florydą, przyznał prawa miejskie Oglethorpe'owi i 20 podobnie myślącym właścicielom w 1732 roku. Oglethorpe poprowadził zasiedlanie kolonii, którą na cześć króla nazwano Georgia. W 1733 roku wraz z 113 imigrantami przybył na statku Anne. W ciągu następnej dekady Parlament sfinansował migrację 2500 osadników, czyniąc Georgię jedynym projektem kolonialnym finansowanym przez rząd.
Wizja Oglethorpe'a dla Georgii była zgodna z ideałami Wieku Rozumu. Widział Georgię jako miejsce dla angielskich "godnych biedaków", którzy mogliby zacząć życie od nowa. Aby zachęcić do rozwoju, dał każdemu imigrantowi płci męskiej 50 akrów ziemi, narzędzia i roczne zapasy. W Savannah Plan Oglethorpe'a przewidywał utopię: "agrarny model utrzymania przy zachowaniu egalitarnych wartości, w których wszyscy ludzie byliby równi".
Wizja Oglethorpe'a wymagała zakazu picia alkoholu i niewolnictwa. Jednak koloniści, którzy przenieśli się z innych kolonii - zwłaszcza z Karoliny Południowej - lekceważyli te zakazy. Pomimo wczesnej wizji właścicieli kolonii, którzy kierowali się oświeceniowymi ideałami i byli wolni od niewolnictwa, w latach pięćdziesiątych XVII wieku Georgia produkowała duże ilości ryżu uprawianego i zbieranego przez zniewolonych ludzi.

Jak uważasz?

Który z oświeceniowych ideałów - racjonalizm, empiryzm, postępowość czy kosmopolityzm - był Twoim zdaniem najważniejszy dla jego rozprzestrzeniania się?
Czy uważasz, że Ben Franklin był reprezentatywnym Amerykaninem z jego epoki? Dlaczego tak lub dlaczego nie?
W jaki sposób kolonia Georgia odzwierciedlała ideały oświecenia? Jak myślisz, dlaczego biali osadnicy buntowali się przeciwko wczesnym restrykcjom dotyczącym alkoholu i niewolnictwa?

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.