Matisse, Radość życia

W 1906 roku Henri Matisse ukończył obraz, który dziś jest postrzegany jako jego największe, fowistyczne dzieło. Chodzi o malowidło Bonheur de Vivre czyli “Radość życia."Ten olbrzymiej skali obraz przedstawia arkadyjski krajobraz z kolorowymi lasami, łąkami, morzem i niebem oraz odpoczywające lub spacerujące pośród niego nagie postacie. Podobnie jak w innych fowistycznych dziełach, kolor odnosi się jedynie do przekazywanych emocji, a nie do barw jakie przedstawione rzeczy posiadają w rzeczywistości. Bonheur de Vivre budzi wiele skojarzeń z innymi płótnami, najbliższe, jeżeli chodzi o czas powstania i formę, jest ostatnie wielkie dzieło Cézanne’a przedstawiające kąpiących się ludzi.

Matisse, podobnie jak Cézanne'a, tak skonstruował krajobraz, aby pełnił on rolę sceny. Na obu dziełach drzewa umieszczono po bokach oraz w dalekim tle. Ich gałęzie rozkładają się niczym kurtyny, zwracając uwagę na odpoczywające na ziemi postacie. Matisse, tak samo jak Cézanne stopił postacie i krajobraz w jedną całość. Cézanne dokonał tego tworząc sztywne, przekrzywione, przypominające drzewa postacie. Matisse z kolei użył wijących się, arabeskowych linii, które najpierw stanowią kontur postaci, a potem stopniowo przechodzą w powykrzywianą linie drzew.

Postacie w Radości życia są dzikie i zmysłowe, zupełnie jak odaliski i mieszkanki haremów Ingresa. Bardzo prawdopodobne, że były one jego inspiracją.

Matisse odwołuje się również do Tycjana. Zarówno Bachanalie Tycjana, jak i sceny z Radości życia są obrazem czystej przyjemności. Na obu obrazach znajdziemy miejsce wypełnione życiem, miłością oraz wolnością od pragnień i strachu. Zgadza się też miejsce zdarzeń. Matisse wybrał rajską, mityczną krainę - a nie brzeg Sekwany, park miejski lub inne znane miejsce.

Nie dajmy się jednak zwieść zainteresowaniem tego artysty mitologią - Matisse nie zamierzał bowiem dołączać do Bouguereau ani żadnego innego artysty z Salonu. Jego obraz był po prostu idealnym przykładem fowizmu, nowego, radykalnego podejścia do sztuki, które łączyło w sobie wyraziste, jasne kolory z pełnymi zmysłowości formami. Dzieła Matisse'a były prawdopodobnie pierwszymi, które rozumiały nowatorskie zamysły Cézanne’a i które były ich rozwinięciem. Prawda jest taka, że Radość życia, nawet mimo nieco ospałej stylistyki, zostało uznane najbardziej radykalnym malowidłem swoich czasów. Sprawiło też, że Matisse zyskał sławę najodważniejszego malarza w całym Paryżu.

Co było aż tak odważnego w tym obrazie? Po pierwsze, w przeciwieństwie do dzieł Cézanne'a, Ingresa czy Tycjana, Matisse nie posłużył się formami zmniejszającymi się zgodnie z zasadami perspektywy. Jeżeli przyjrzymy się postaciom na pierwszym planie i na środku Radości życia szybko zauważymy, że coś jest nie tak z ich skalą. Różnice w skali pomiędzy grajkiem (na dole w centrum) i tuląca się parą (dół, po prawej) byłyby dopuszczalne, gdyby grajek był dzieckiem. A kim są ci giganci z tyłu? Kobiety z centrum obrazu są bez wątpienia nieproporcjonalnie duże w stosunku do postaci po lewej i prawej stronie. Są po prostu zbyt duże jak na wizerunek tworzony według tradycyjnych zasad malarstwa na Zachodzie.

Dlaczego Matisse to zrobił? Czy takie wariacje skali mogą w ogóle mieć sens? Czy w sztuce już coś takiego widzieliśmy? W pewnym sensie, tak. Cézanne stosował takie zabiegi aby obraz mógł być widziany poprzez zupełnie inną płaszczyznę przestrzeni - innymi słowy, postacie wyglądały różnie, zależnie od tego gdzie w stosunku do nich znajdował się widz.

Takie postrzeganie przestrzeni jest kluczem do zrozumienia dzieła Matisse'a. Wykorzystał on pomysł zmiennej perspektywy, stosując go na dużą skalę. Innymi słowy, zmiana skali u Matisse's jest rezultatem tego, że to my stojąc na przeciwko jego postaci zmieniamy swoją pozycję. Dzięki jego eksperymentom z perspektywą, odbiorca obrazu musi stać się członkiem oglądanej sceny, aby w pełni jej doświadczyć. Tylko z różnych perspektyw w obrębie tego krajobrazu ta zmienna skala ma sens.

Obraz Matisse's został kupiony przez bogatą ekspatriantkę, amerykańską poetkę i pisarkę Gertrudę Stein oraz jej brata Leo Steina, z którym dzieliła wypełniony sztuką modernizmu dom przy 27 Rue de Fleurus w Paryżu. W tym samym miejscu odbywał się jej cotygodniowy salon. Właśnie tutaj Matisse, Apollinaire, młody i mało komu znany Picasso oraz inni członkowie artystycznej awangardy zbierali się aby dyskutowac o swoich pomysłach.

Stein była w stanie zgromadzić u siebie tłumy, ale nie koniecznie ze względu na zdolności literackie. Często udzielała ona wsparcia finansowego pozostającym bez środków do życia artystom. Stein kupiła Radość życia już po jego skończeniu, po czym zawiesiła obraz w jadalni aby wszyscy jej goście mogli go oglądać. Jedną z takich osób był Picasso. Dla tego ambitnego Hiszpana sława obrazu była nie do zniesienia. Postanowił przebić Matisse'a i w 1907 roku udało mu się to za sprawą obrazu Panny z Avinionu (MoMA).

Picasso turned Matisse’s sensuality into violent pornography. Matisse in turn responds to the challenge of what was then called “primitivism” with his own brand of aggression in his Blue Nude.

Autorami eseju są dr Beth Harris i dr Steven Zucker.