Matisse, Lekcja gry na pianinie

Ten oto obraz Matisse'a jest bardzo silnie abstrakcyjny. Jest również bardzo ważnym dziełem w jego twórczości - ważnym z powodu związku z nurtem kubizmu rozwiniętym przez Pabla Picassa i Georges Braque'a, a także poprzez biograficzny wydźwięk oraz dającą do myślenia wartość ikonograficzną (swoje znaczenie symboliczne).

Przekaz tego olbrzymiego szarego malowidła na pierwszy rzut oka nie jest oczywisty. Zacznijmy od postaci małego chłopca siedzącego po prawej stronie. Jest to syn artysty, Pierre Matisse, w latach 40. słynny, nowojorski handlarz dziełami sztuki. Warto zapamiętać, że obraz powstał w 1916 roku, czyli podczas Pierwszej Wojny Światowej, najbardziej wyniszczającego konfliktu zbrojnego jaki wówczas zaznał świat. Gdy Henri go malował jego syn został powołany do wojska. Malarz nie wiedział czy jego syn kiedykolwiek do niego wróci. Jest to więc obraz pełen nostalgii. Matisse namalował w nim syna o wiele młodszego niż w rzeczywistości, prawdopodobnie chciał przywołać w ten sposób szczęśliwe chwile z przeszłości. Szczęśliwe nie jest tutaj idealnym słowem. Mały Pierre budzi bowiem smutek. Być może myślę tu o własnych lekcjach gry na pianinie, ale twarz chłopca wydaje się być skupiona i przepełniona zmartwieniem. Część jego twarzy przypomina pewien diabelski przyrząd zwany metronomem. Mimo otwartego na oścież dużego francuskiego okna (czyli okna z żelazną balustradą sięgającego do podłogi), Pierre wydaje się być uwięziony w swoim domu. Co może natomiast oznaczać ten abstrakcyjny zielony trójkąt? Interpretuje się go po prostu jako promień światła kładący się na trawniku.

Biedny, mały Pierre jest nad czymś wyraźnie skupiony. Jego nauczycielka - chłodna, zdystansowana, nieobecna, dosłownie wisi nad nim. Tworzy ona znakomity kontrast z inną damską figurą przedstawioną na obrazie. Nauczycielka poprzez swoją sztywną, złożoną z prostych linii formę, reprezentuje dyscyplinę. Mała figurka z brązu w dolnym lewym rogu składa się natomiast praktycznie z samych krągłości. Rzeźba Matisse'a to duch kreatywności, nauczycielka to dyscyplina. Niczym bokserzy na ringu tak i one są ustawione w przeciwległych narożnikach obrazu. Ale zaraz! Czy nauczycielka naprawdę tam jest? Cała przestrzeń jest na tyle tajemnicza, że trudno określić czy znajduje się tam również jakikolwiek pokój. Otóż tak naprawdę nie ma tam ani pokoju, ani żadnej osoby. Obraz przedstawia dom Matisse'a na przedmieściach Issey-les-Moulineaux, w miejscu gdzie siedzi nauczycielka jest tam zwykła ściana. "Nauczycielka" to w rzeczywistości wiszące na ścianie inne malowidło Matisse'a zatytułowane: Kobieta na wysokim stołku (Germaine Raynal), 1914 (MoMA).

Matisse często w swojej sztuce odwoływał się do już ukończonych prac. Tutaj Germaine Raynal z autentycznego obrazu artysty pełni rolę nauczycielki gry na fortepianie. Tak naprawdę Matisse stworzył więc obraz obrazu oraz obraz rzeźby. To może nam sugerować, że Lekcja gry na pianinie nie dotyczy wyłącznie Pierre'a i doświadczeniach z jego dzieciństwa, ale opowiada o czymś ważniejszym, dokładniej, o akcie tworzenia. Czy Pierre nie pojawił się tu w zastępstwie samego Henriego? Koniec końców jest to rodzaj metafory, który często zdarza się w sztukach wizualnych.

Czy Matisse chciał za pomocą tego obrazu powiedzieć, że sztuka jest jednocześnie efektem kreatywności (rzeźba) i ciężkiej pracy (obraz)? Czy bujający się po środku metronom może być interpretowany mediator między nimi? Co z kolei można powiedzieć o napisie "PLEYEL" wyrytym na pulpicie fortepianu?

As you can see from the later and less abstract painting Music Lesson, Matisse has removed everything that is not essential from the 1916 canvas. So why then retain these letters? And why retain the playful swirling wrought iron fence? According to Jack Flam, a leading Matisse scholar and an old instructor of mine (and by the way, not very strict nor rectilinear), Matisse wants us to read the letters from right to left and then continue to read past the music stand by jumping to the curving iron fence which he believes to be an abstract expression or visual equivalent of the music (art) that is being produced.

Autorami eseju są dr Beth Harris i dr Steven Zucker.