Matisse, Taniec I

W 1909 roku Matisse otrzymał bardzo ważne zlecenie. Zamożny rosyjski przemysłowiec, Sergei Shchukin, poprosił Matisse'a o wykonanie trzech, dużych obrazów. Chciał on udekorować nimi klatkę schodową swojej posiadłości, Pałacu Trubetskoy w Moskwie. Jednym z wykonanych przez Matisse'a obrazów był Taniec I, znajdujący się w MoMA. Olbrzymie i uwielbiane malowidło nie otrzymało jak widać zbyt pomysłowej nazwy. Mimo swojego rozmiaru i zastosowania olejnej farby, uważany był przez artystę bardziej jako szkic. Rzeczywiście, kiedy porównamy pierwszą i ostateczną wersję dzieła to różnica między nimi jest uderzająca. Motyw tańca Matisse zapożyczył ze swojej Radości życia z lat 1905-1906. Pozbył się jednak jednego z tancerzy.

W Tańcu I, postacie reprezentują radość i przyjemność. Powtarza się więc temat z poprzedniego fowistycznego dzieła mistrza. Figury tancerzy są niemal pozbawione konturów, które dokładnie określały by ich granice. Z uwagi na swoje kształty oraz nieskrepowane ruchy, budzą skojarzenia ze szmacianymi lalkami. Ich ciała wydają się giętkie i niczym nieograniczone. Nie dajmy się zwieść tej dziecięcej spontaniczności. Matisse bardzo się napracował, aby jego dzieła wyglądały na wykonane bez wysiłku. Wyobraźmy sobie, że zamiast tego dziecięcego stylu, Matisse umieszcza na obrazie zastygnięte postacie w stylu Jacquesa Louis Davida. Czy równie dobrze wyraziłyby one idee czystej radości i nieskrepowanej zabawy? Matisse tak naprawdę dokonał czegoś niezwykle trudnego. Wyrzucił on z pamięci wszystkie zasady przedstawiania postaci i stworzył wizerunek, na którym forma doskonale pasuje do treści.

Tancerze bawią się na cudownym, niebiesko-zielonym polu. Czy zielony kolor ma tu jednak jakieś znaczenie? Wielu ludzi od razu powiedziałoby, że to “zielone pagórki”. W porządku, a co reprezentuje niebieski? Gdybym miał wykład w MoMA, co często mi się zdarza, wielu słuchaczy zasugerowałoby, że “niebieski to niebo wznoszące się nad pagórkiem”. Innym mogłoby się to nie spodobać. Ktoś powiedziałby wówczas: “to nie tak, niebieski kolor to woda płynąca w oddali”.

Matisse w bardzo prosty sposób zastosował tu dwuznaczność przestrzeni, odnosząc się do kluczowych idei malarstwa modernizmu, czyli kontrastu pomiędzy głębią a dwuwymiarowością płótna. I ostatnia rzecz. Czy zauważyłeś, że taneczny krąg na obrazie jest przerwany? Dłonie dwóch tancerzy są rozdzielone. Matisse celowo umieścił ten element w taki sposób aby nie została naruszona ciągłość koloru. Dlaczego to zrobił? Ten element jest często interpretowany na dwa sposoby. Po pierwsze jako symbol napięcia, które potrzebowało ujścia. Po drugie jako zaproszenie widza do udziału w tańcu - koniec końców ta przerwa została umieszczona najbliżej odbiorcy.

The final version of Dance has a very different emotional character. It has been described as forbidding, menacing, tribal, ritualistic, even demonic. Drum beats almost seem to be heard as the simple pleasure of the original is overwhelmed. What causes these dramatic changes in mood? Beyond the color shift, which is pretty obvious, the figures of the 1910 canvas are drawn with more interior line, line which often suggests tension and physical power. See for instance, the back left figure. Another more subtle change occurs where the two back figures touch the ground. In the 1909 canvas, the green reaches up to the feet of the two back most dancers, in the 1910 canvas, something else happens, the green seems to compress under the dancer’s weight. This subtle change creates either a sense of lightness or a sense of weight and contributes to the way we perceive each painting. So be careful before concluding that Matisse was actually drawing like a child, he knew exactly what he was doing.

Autorami eseju są dr Beth Harris i dr Steven Zucker.