Osorio, En la barberia no se llora (Zakaz płaczu u golibrody)

Urodzony w Puerto Rico artysta Pepón Osorio kształcił się jako socjolog i podjął się zatrudnienia jako pracownik socjalny w Południowym Bronksie. Jego twórczość zainspirowana jest wszelkimi związanymi z tym doświadczeniami i opiera się na przestrzeniach, doznaniach i ludności amerykańskiej kultury latynoskiej, a w szczególności społeczności Nuyorican (portorykańska diaspora żyjąca zwłaszcza w Nowym Jorku). Wielkoformatowe instalacje Osorio skierowane są do lokalnej publiczności, aczkolwiek były również wystawiane w popularnych instytucjach kulturalnych (choć po wystawie Whitney Biennial w 1993 roku Osorio przyrzekł, że będzie pokazywał swoje prace najpierw w obrębie wspomnianej wcześniej społeczności, a dopiero potem gdzie indziej).

Puerto Rico stanowi obszar terytorium Stanów Zjednoczonych. Mimo że jego mieszkańcy są obywatelami Stanów Zjednoczonych i posiadają amerykański paszport, nie mogą głosować w wyborach prezydenckich ani mieć przedstawicieli, którzy będą bronić ich interesów w Waszyngtonie. Takie poczucie marginalności podlega dalszej komplikacji, biorąc pod uwagę fakt, że Nuyoricanie często zachowują szczególne poczucie dumy kulturowej, które wynika z ich podwójnej, amerykańskiej i portorykańskiej identyfikacji.

Przeżywszy oba doświadczenia — będąc Portorykańczykiem i Nuyorican — Osorio jest najbardziej znany z wielkoformatowych instalacji, które podejmują temat życia ulicznego, starć kulturowych i rytuałów przejścia, jakich doświadczają Portorykańczycy w Stanach Zjednoczonych. Będąca poza tradycyjnym środowiskiem muzealnym i zamówiona przez Real Art Ways (RAW) z Hartford w stanie Connecticut, En la barberia no se llora (W barbershopie nie wolno płakać) jest instalacją z multimediów mieszanych zlokalizowaną w obrębie zamieszkałym przez portorykańską społeczność, czyli Park Street w Hartford. Instalacja powstała we współpracy z lokalnymi mieszkańcami. Osorio zaangażował społeczność poprzez rozmowy, warsztaty i współpracę artystyczną. Sama praca jest wizualnie imponująca - jego instalacje często określane są mianem "Nuyorican Baroque" (nawiązanie do siedemnastowiecznego stylu charakteryzującego się teatralnością i przepychem, występującego zarówno w Europie, jak i Ameryce Łacińskiej).

Inspirując się swoim pierwszym strzyżeniem w Santurce, w Puerto Rico, Osorio odtwarza przestrzeń barbershopu jako intensywnie wypełnioną "męskimi" symbolami, takimi jak fotele barberskie, fotele samochodowe, akcesoria sportowe, obrazy spermy i obrzezania chłopca, falliczne wzory i męskie figurki akcji. Osorio śmiało podważa ideę męskości, a w szczególności "machismo" (silne poczucie męskiej dumy), w społecznościach latynoskich.

Z języka hiszpańskiego bibeloty i ozdóbki, a historykom sztuki znane jako kicz (przedmioty produkowane masowo, znane lub ironicznie zachwalane ze względu na swój kiepski styl), chucherías, przepełniają prace Osorio. Wśród nich pojawiają się portorykańskie flagi, ozdoby religijne, plastikowe zabawki, lalki, wstążki, koraliki, itp., a wszystkie one stanowią — cytując historyka sztuki Annę Indych-Lopez — "znak kulturowego oporu", ukazany jako coś uniwersalnego, a zarazem osobistego [1]. Umieszczone w instalacji En la barberia no se llora chucherías (flaga, sztuczne rośliny, piłki baseballowe, oprawione portrety sławnych osób pochodzenia latynoamerykańskiego i latynoskiego) służą osadzeniu pracy w realiach, jednocześnie jednak obiekty te poruszają kwestie dotyczące klas społecznych, wyrażonych tutaj poprzez poczucie gustu, oraz rozróżnienie pomiędzy sztuką wysoką i niską, co skutecznie narusza cienką granicę pomiędzy celebracją kultury a krytyką społeczną.

Ważnym aspektem En la barberia no se llora są instalacje wideo przedstawiające latynoskich mężczyzn z Park Street przybierających stereotypowo "męskie" pozy. Mężczyźni różnią się wiekiem. Osorio uwzględnił starszych mężczyzn z domu spokojnej starości Casa del Elderly, przedstawiając kwestię "machismo" jako wielopokoleniową i głęboko zakorzenioną w kulturze Nuyorican. Jako uzupełnienie dzieła artysta zamieścił również filmy z płaczącymi mężczyznami, na widok których publiczność reaguje zarówno ze współczuciem, jak i obrzydzeniem.

Następnie ci sami mężczyźni wzięli udział w warsztatach, podczas których dyskutowali o tym, jak wyobrażenia o męskości ukształtowały ich osobiste relacje jako braci, mężów i ojców. Niemniej jednak, pomimo uczestnictwa mężczyzn, większość odwiedzających instalację barbershopu stanowiły kobiety [2].

I tak, podczas gdy En la barberia no se llora (W barbershopie nie wolno płakać) podważa pojęcie męskości, podnosi jednoczneśnie, w bardziej subtelny sposób, zależność między "machismo" a homofobią, przemocą czy niewiernością, a także odnajduje sposoby, w jakie popkultura, religia i polityka przyczyniają się do kształtowania tożsamości i związanych z nią problemów.

Tekst: dr Maya Jimenez

[1]  “Nuyorican Baroque: Pepón Osorio’s Chucherías,” Art Journal, tom 60, wydanie 1, 2001, s. 75.

[2] Erika Suderburg, Space, Site, Intervention: Situating Installation Art (University of Minnesota Press, 2000), s. 323.

Pepón Osorio from art21 (wideo)